Thuron Tthabik

Nun Tthansohnak (XVIII)

Thuron Tthabik 

Himi ca ngantunu Margaret Bourke-White (1906-1971) hi Amerikan ram mi thlazuktu (photographer), canganthiam a si. Thuthang thlazuk palai `uan in kum tampi sung leitlun hmun tintian ih ral doawknak turu zetzet, buainak turu zetzet lakah a feh. Mai’ nunnak thap ttul dinhmun tiang khalah ral`ha zetin a feh ih thlazuk a zuk, thuthang a la.

           

Russian Dothlengnak (Russian Revolution), India Zalennak le Korean Ralbuai tivekpawl  khalah ral doawknak hmun a feh. Amai’ san lai ih sanphung danglamtertu thi thupi le hmun thupi pawl a thleng, a thei ih a tongteh ve ti theih a si. Leitlun Ralbuai Veihnihnak lai ah ram dangih kuat hmaisabik mi ralbuai thuthang palai nunau ah cang in a hmin a thang. A zuk mi European Vanzam Doawknak, Africa Khawmual ih Doawknakpawl le London khawpi khua a thim thluh lai zukpawl cu tu ahcun sanphung hrangih thlazuk thupi zetzet ah an cang zo.

           

Bourke-White hi 1936 kum ih din mi, leitlun mekazin hminthangbik pakhat, Life mekazin ih thlazuk latu sungtel hmaisabik pali khalah a tel. Fortune mekazin khalah thlazuk latu editor sungtel a `uan fawn. Portrait of Myself (Keimai’ Pianzuk) timi mai-ngan-nunthu (autobiography) le cabu cahram tam zet a ngan.

****

           

Ka nauhak lai ahcun ka ttih a hrut zet. Curuangah ka nu in ka ral a tthat theinak dingah uluk zetin i rak kaihruai. Ka nauhak lai thuhla ih ka mansuah hmaisabik mi lakah ttihnak thinlung hmaton ngam dingih i forhfialtu ka nui’ ttongkam a tel.

           

“Ziangsi na ttih? Na ttih mi thil umnak ah va feh awla, a hmai kha fiangte’n va zoh aw, cu thluh in pakhatkhat tuah aw,” tiah ka nu in i rak sim.

           

Khawthim ka ttih ttheu ruangah cu mi reh dingin ka nu in lehnak pakhat a tuah. Zan khawthim, inn leng ah ka nu thawn kan feh. Hmun pakhat ihsin ka nu khatlam ah, kei khatlam ah, ti’n kan inn cu tlan in kan hel. Inn dunglam ka thlen kel khat ka thlen ih ka ning a ttih zik zuakzo hrawngah ka nu thawn kan tong aw ih, ka hrangih himnak tthabik ka nui’ ttang sungah ka tlan lut cih `heu. Cui hnu cun dot khat kai in, inn cu keimahte’n vei khat ka hel thluh ttheu. Ka nu in ka tlan thoknak hmun ihsin i rak hngak. Cutin, a rei hlan ah khawthim lakah mahlawng in ka um ngam vivo. Khawthim lakih um khal nuam ka ti vivo. Ka nu le pa in in sian tiang ih rei cu innleng khawthim lakah ka um thei thlang.

           

Vei hnih vei khat cu zanl ka ihthah lai ah, kan inn sungih rukru rung lut awn vek thei in ka hung tthanghoi tteu. Cutikah kei hnakih kum thum hrawng upa sawn ka unu Ruth in, “A hnuai ah ttum in kan vung zoh pei,” tiah i sawm ttheu.  Ka unu cu kiosa tluk ih ral`ha a si. Cutikah kei khal ttihnak cu hranhram in ka hmaton hrim ih, ka unu thawi’ kut kai aw in inn hnuaita dot ih pindan hmuahhmuah kan vung zoh thluh ttheu. Inn tlun pindan ah daitei’ um ih ttih rero hnak cun cuvek ih kan tuah tikah ttihnak thinlung cu khui a thleng ti hman theih lo ding khawp in a hlo ttheu ti ka hmu. Rukru a rak um ngai hmanah ttih lo ih ka hmaton ngam ka zum.

           

Cu hnak ih ka hung upat deuh caan ah ka ttihbik mi cu zan ah inn ih mahlawng um a si. Cu mi hmaton ngam ding khalin ka nu le pa in nuamtete’n huaisennak in vulh nun sak. Ka nu in ka lunglut zawng a si mi zuk phel-them tete pehzom ih lehnak tivek siseh, ka ngainat mi cabu pakhat tivek siseh, in hawl sak ih inn ah a ret. Cu thluh in ka pa thawn ka kot-thler lamzin ih lam va leng in simaw, a cangcang ah venghnen inn pakhatkhat ah lut in minit hleili-nga hrawng caan va khawh ral in simaw, keimah lawng in tan hrim ttheu. Zan kha ahcun, ka nu le inn an ra tlun hnu lawngah keimah lawng in nazi pali hrawng ka rak um ti ka thei suak aw fang. Cui hnu cun, zan thim lakah ning`ih lo in keimahte’n thin hahdam zetin ka duh mimi ka tuah ngam thlang. ~ihnak thinlung ka hlon hloh thei lawng si lo in, mahlawng ih um khal cu ka ngainat mi pakhat ah a cang riangri sawn.

           

Tuini ahcun ka hril mi hnattuan ih ttulnak vekin hmun thar ah ka thleng deuh ringring a si bik. Nunnak hloh zik dengmang dinhmun khal tu le tu ka tong. Cuvek ka ton vivo tikah ka nui’ nunsimnak cu man a rak nei ngaingai a si ti ka theifiang deuhdeuh.

           

“Ttihnak thinlung kha fiangte’n zoh aw, hmaton aw. Bulhram nei lo ttihnak thinlung a si ahcun cuvek ih na hmaton vete’n a hlo vuarvi ding. Ttih a nung ngai mi a si ti na hmuh ahcun pakhatkhat tuah aw. Cuvekih na tuah mi cun ttih lo ding in a lo hum ding.”

           

Van par ihsi thlazuk la dingih hnattuan ka lak hmaisabik lai kha ka mang ringring. Vanzam thawi’ khualtlawnnak kampani (company) pakhat in thehlarnak hrangih a hman ding mi thlazukpawl zuk sak ding a si. A hmun cu Sakta Carolina (North Carolina) ramkulh ih Blue Ridge Tlangtluanpawl tlun ah a si. Kampani ih hotupawl cun an vanzam zuannak lamtluan ih a um mi Lure Tidilpi ih thlirmual mawi zet cu, a hleice in, ngah thei an beisei.

           

Cu mi lai cu 1930 kum luan hrawng a si tikah vanzamte par ihsi thlazuk zuk tivek a um tuk hrih lo. Vanzam mawngtu in vanzam mawnnak pindan sangka phelhsak in ka taksa cu tohkham ke thawn in `en kop. Kei cu a lenglam ah a cang thei tawk ih va dak suak in thlazuk la ding ka si.

           

Tlangzim hrap ttentten pawl lakih hmun cepther pakhat lak ihsi zuangin tlangtluanpi ih sunglam ah kan zuang lut. Tlang a thuahthuah pawl lakah ni tleu khal a hlo ih, kiangkap hmuahhmuah cu a thiam khiamkhiam. Tlangzim sang hleice deuh pawl cu khawdur in a tuam phah fawn. Vanzam mawngtu cu cui tlang le khawdur pawl karlakah anhai phah in, amai’ rinhmang in a feh rero.

           

Cu lai lak ah, vanzam cu a hnin luar vivo. Tipithuanthum ih a fen mi thinghnge pakhat, tisuar fawn dutdo lak ah, ttum thul kai thul ih a um rero vek a si. Khemra (camera) ritpi cu ka khabe i sawh ngah lo ding in harsa zetin ka khontthawl rero. Asinan cu cu ka buainak bik a si hran lo. I ttihtthaihtu taktak cu, hi mi ihsin nungdam in kan suak sal thei pei maw ti ka phannak sawn a si. Asinan cu lai fang ahcun ka nui’ i sim mi ka vun mang sal.

           

“Mai’ hnattuan kha ttheh ko ih ttuan ding.” Khohkhah zetin keimah le keimah ralrinnak ka pe aw.

           

Kan hnuailam ah Lure Tidilpi cu a lang thul, a hlo thul. Khawdur in a khuh cang a um. Hngettek tampi nei ih a pharhdarh aw mi tidil var te pakhat vekih a lang cang a um. Khemra le’n a tlaitluan in a hnin rero, hnin lo ti a nei thei ta lo. Ka zuk mi thlazukpawl teh an lang thei ngai pei maw ka ti rero. Asinan a lang maw lang lo maw cu thu khat, tla lo ding ih in ttennak hridai in a sian tiang cu a lenglam ah va dak suak in khawdur umlonak zawnte a thlen ih, tidilpi a hung lang vukvi tinte’n ka khemra cu ka hmet rero ko. Cutin rei tawk zet ka hna`uan ka buaipi. Hnattuan sungih ka phumpilawk ruangah ka `ihnak thinlung khal khuilam a thleng ti hman ka thei nawn lo. Tlangtluanpawl lak ihsi kan suah sal tik ahcun, ka ui lamlam sawn.

           

Kum tampi a rei hnu, ralbuai thuthang palai ttuan in Mediterranean Tipithuanthuam sungih ka um lai ah ka to mi long cu long kapnak pukpi (torpedo) pakhat in a rak ngah. Kei cu ka rak ihthat lai fang a si. Kan long cu nasa zetin a hnin ciamco ih, a sirzawng in a peng. Zial parah ka tla. Long kapnak pukpi a si ti ka thei cih ih, khawthim lakih ka hnipuan ka hawl laiah ka khuk cu a tthia durdo rero. Cu lai fangah ka nui’ ttongkam ka vun mang. “Na `ih mi kha fiangte’n zoh aw, cu thluh in pakhatkhat tuah aw.”

           

Khemra fatepawl le filim (film) zual a tel mi savun dipte la in a lenglam ih keimah thawi’ pehpar mi runsuahnak vokkuanglong unak lam ah zamrangte’n ka tlan phei. Long a sawi peng awk ruangah a zial khal a hrap ttentten thluh. Runsuahnak vokkuanglong sung khalah tidai a hrek tiang lai a lut. Vokkuanglong par kai dingih kan dintlar laiah ka hmai ih um minahlawmtu (nurse) pakhat cu a taksa pum ih a khurh rero ruangah a liang ih slim bag (zalte) hri a tla vivo. Curuangah tla bet lo dingin a painak hri cu a angki liang kilhnak sungah ka thun sak. Ka tuah mi cu thil mak lo te a si. Asinan cu mi te ka tuah ngah cun a khurh cu a reh. Keimai’ ttihnak thinlung khal a hlo.        

           

Cui hnu ah runsuahnak vokkuanglong cu tidai sungah kan tthum. Vokkuanglong sungih tidai a tamtuk ruangah kan zate’n tidai sungih to kan bang. Runsuahnak vokkuanglong tthenkhat cu an let ih minungpawl khal tidai sungah an tla thluh. Cu mi lakih minahlawmtu pakhat cu tthate’n ka mang ringring lai. Tidai cu buairuai zetin a leuh rero. Tidai parih phuan aw mi zinan ek pawl a taksa pum ah an kai thluh. A kut cu kaih ngah tengteng tum in ka vun dawh ih, vokkuanglong tlangah ka dir so. Ka kiangih midangpawl in vokkuanglong sungih lut thei dingin an rak bawm.

           

A taksa hlum ding in ka ti thei tawk in ka tuah. Ka kut thawn a kutpawl ka cul sak, ka hngawngvel puante thawn a lu ka tuam sak tivekin.....Cuvek ih ka tuahsaknak cun keimah i bawm zet. Thih `ih ih thinlung buainak dingpawl an hlo. Cu mi ka ruahsuah vete’n midangpawl khal an `ihnak thinlung hlo dingin pakhatkhat tuahter sehla a `ha ding tiah ka ruat.

           

“Vokkuanglong sungih tidaipawl hi thir-lukhumpawl thawn kan theh suak pei uh,” tiah ka sim hai.

           

Vokkuanglong sung ahcun minung kan khat ttheptthep. Tidai hlon suah cu a ol-ai lo. Longhlautupawl hnoksak lo ding in, remcan dan hawl ih tuah a si. A suaktu’n a suah ngah in midang pakhat a san ih, anih in a rak hlon. A hmaisa ahcun hnoksak aw lo in, a rual ih an ti theinak dingah khat hnih thum an siar. Lehhnu deuh cun hla an sak. Hla sak tlang phah in tidai an hlon suak rero tikah cem zik ngaingai ko an hlon thei. Cutin, pakhat le pakhat bawm aw ton ih hna an ttuan buai tikah ttihnak thinlung cu an hngilh thluh thei. Ka hringnun ih ka ton mi kangsia cakkhai rapthlakbik, nazi 20 sung lai khal ahcun ka nui’ cah mi thu cun a tak in i bawm.

           

Hramlak hmun tthing ah mahlawng in va riak sehla ttih a nung zet ding ti’n mi tthenkhat in ka hnenah an rel ttheu.

           

Kei ka hrang ahcun ramlak hmun tthing ih mahlawng riah cu ka thinlung thazang a silhkhahtu, tontehnak mawi zet le duhnung zet sawn a si. Ka inn cu tlanghrap pakhat ah a um. Ka inn kiang ih hramlak ahcun ka duhzawng a si mi hmun an um. Cumi lakih hmun pakhat ah riak ding in ka feh ttheu. It phah ih tlunlam ka thlir tikah sasaw kung sangbik pawl ih luzimpawl in a kulh mi van phel`hente ka hmu. Ka ih lai ah ka zawhte in i kil. Ka ihnak dungtun zawng in a um ih, nisuahnak lam hramlak thimpi cu cangkhai lo te’n a zoh ringring.

           

Zan lai ah reilote sung tete cu ka tthanghoi ttheu. A pharhdarh aw mi van ah thlirmual cu a dangdang an thlengaw ti ka hmu. Arsipawl umhmun an tthawn zo. Lehhnu ah thlapi a suak tla a si men thei. Asilole a niam deuhnak hmun ah cumci an zam tla a si thei.

           

Zinglam nazi pali a kim tikah ka zawhte cun zan ih siatsuahtu lak ihsi i kilnak ttuanvo a ttheh ih, ka ihnak ah a hung khir so. Zawhte thawn nazi hrek sung hrawng kan it hrih.

           

Cui hnu ah, ka tho ih zingpit khawvang pek thlirmual cu thlir phah in khawfi (coffee) khuat khat, a thawtnak tep ngah ding in ka in. Keimahte ih tthanglian si sehla cun hivek zingpit khawthiang thlirmual ih mawinak khal hi ka tep ngah dah lo ding. Ka nui’ nunsimnak le zirhhruainakpawl ruangah `ihphannak um lo in hivek tontehnak duhnungza le ngainat um zet hi ka ngah thei, ka teh theinak a si.

(The Best Advice -Reader’s Digest, June 1957)

......................