Na Ttih Ding mi Ttih in Buai Hlah

Nun Tthansohnak (XX)

Na Ttih Ding mi Ttih in Buai Hlah

  

Hi mi ca ngantu Maurice Chevalier (1888-1972) hi French miphun zaithiam, lamthiam le zuknung cangtu hminthang zet a si. Kum 20 a kim ah Paris khawpi ih thuanthucawn khawvel ah a lar zo. Aw-suak zuknung san ah (hlanlai zuknung ahcun aw a um lo) hlawhman ngah tambik zuknung cangtu pakhat a si thotho fawn. Hmur hnuailam tlai deuh, French awphawi thawi’ ttong ttheu, cangpawl lukhum pheng khum ringring Maurice Chevalier cu mipipawl in an ngaina thei ngaingai.

           

‘Gigi’ ‘Love in the Afternoon’ tivek tel in, zuknung hmin-thang tampi ah a tel ih, TV khalah tam zet a lang fawn. A kum upat hnu tiang in leitlun fang in, hlasaknak a nei vivo thei. 1958 kum ah nomhlimpeknak (entertainment) khawvel hrangih a ttuansuah mi sunlawihnak ah Special Academy Award pek a si.

           

Maingannunthu (autobiography) ‘I Remember It Well’ ti mi, 1972 kum ah a suah.

****

           

‘Hringnun hi a nuam in a va mawi em’ tiah keimahte’n ka rak ttong dah. Hualvan in i duhsaktuk ruangih ka lungawi ttongkam a si.

           

A ngaingai khalah a sangbik tiang ka rak thleng. Paris thuanthucawn khawvel ih hminthang zet, awnmawi bur pakhat ih mi hminthang ka si. Studio hminthang pakhat thawn zuknung pali zuk dingin lungkimca kan tuah. Cuhnakih lungawi um sawn cu rualpi ttha tampi ka neih hi a si.

           

1922 kum a si. Cu mi lai ahcun ka hualvan ttha zet pawl cu zamrang zetin an hlo vuarvi lai ding ti fatakte hman ka rak ruat dah lo.

           

Cu mi zan, Le Bouffes Parisiens thuanthucawn inn ih ka ton mi thil cu ka ruah tthat rero sal tikah a hlankhan ihsin ka taksa in ralrinnak i rak pe rero zo ti ka theisuak sal. Thla tampi sung cawl lo bang lo in hna ka ttuan ciamco pang. Ih caan ka nei mal zet. A cangcang ahcun ka thahram hmuah a sat thluh zik ttheu. A cangcang ah mahte um men rori beidong cuahco vek in simaw, thinlung rit enen vek in simaw ka um ttheu. Asinan cupawl cu ka rak ngaihsak lemlo.

           

Hna ka ttuan tamtuk ruangah a cangcang ahcun ka thin a bang a si hi, thil umdan pangai a si ko, reilote ah a reh sal mai ding ti’n, caan a kim tinte’n meisa tleu hnuai ah vung lut in in rak hngaktu mipipawl hlimter dingin ka zuam ringring ko.

           

Asinan cu mi zan ahcun thil dangdai zet ka tong. Cu mi ni sun ah ka rualpipawl thawn suncaw kan ei tlang ih, nuam zet in reipi ka rak to pang. Ralrin ding khal mangngaih lo in rawl tampi ka rak ei ngah pang fawn. Wine (cabitti) khal khuat tam zet ka rak in.

           

Cu mi hnu ah cam khatte sung ka vung itthat. Ka hung tthangharh cun keimah kel in thazang a thar ding ih zan khalah donsang par kai dingin ka man cia thei ding tiah ka ruat.

           

Asinan thuanthucawn inn ka thlen tikah boruak a ttha lo. Ka thluak cu herh aw vuivo vekin ka thei. Ka lu a hit miammiam ih ka ruahnak khal a hnok biaibiai. Hivek ka rak tong dah lo. Asinan cu mi cu hngilh zuam ttentto in keimai’ caan a thlen tikah donsang par kai thei ding cun ka rak hngak.

           

Ka hmin an kawh awn ka thei. Asinan an ttong awn cu hlaralpi ihsi ra a bang. Ka thluak ahcun ka ttong ding mi ttongpawl hmante’n an um ah ka ruat ko. Asinan khatlam lemcawngtu ih mithmai ka hei zoh tikah thil si lo pakhatkhat cu a thleng ti ka thei cih. Vei khat a run ttong sal ih, ka rak son tik ahcun mitu ih mangbang mithmai kha thinphang zet mithmai ah a cang lohli. Cu mi lawngah ka biaksonnak ttongkam cu bung hmaisabiknak ih ttong ding si lo in, bung thumnak ih ttong ding mi an si ti ka vun mang suak ih, ka thin a thir dukdi. Kan biaksonawknak hruai ttha sal dingin zamrangte’n ka vun zuam. Asinan ka thluak sungah thil hmuahhmuah an hnok buai thluh. Zianghman ka tuah thei nawn ta lo.

           

Keimah thawi’ lemcawngtu cun ka ti sualnak pawl cu mawihnai zetin i huh sak vivo. Ka ttong ding mi pawl khal cu bung neta lam ahcun a taw i thawhsak vivo. Cutin cu mi zan ih thilthleng cu donsang par ih minungpawl lawng ih theih mi ah a cang.

           

Lemcawngtu dang pawl cun cui’ thil cu vei hnih-khat thleng ttheu thilthleng men ah ruat in hni huahho in an nuainam men hai. Asinan kei cun thil zangkhaite ah ka ruat thei lo. Cui ka thil ton cun ttihphan anhainak nasa zet i thlen.

           

Hi hi mi a thoknak rak si bang sehla ziangtin a si peh vivo ding? Mai ttong ding mi lemcawn ttongkampawl donsang parih a pol suak thei lo tu lemcawngtu cu ziang hrangah a tthahnem nawn ding? Montmartre veng ih cafe dawrpawl ah mai’ rawl bar ding mi hrang ih hlasaktu pakhat dinhmun ihsin zarh khat ah pound paisa a zatel ih a ngah mi dinhmun tiang ka ra kai soh vivo nak cu a tawp a thleng thlang ding.

           

A thaisun ahcun kum khat sung nehsawh zet ih ka rak ttong rero mi lemcawn ttongkampawl cu ka ttong nolh sal, ka cinh non sal rero. Ttongkam sau zetzet pawl le hlapawl khal rehearsal (ti-sinh-nak) ka tuah.

           

Asinan cu mi zan khalah lungmolh vekin ka thluak a buairuai lala. Cu mi hnu, thla tampi sung tiang ttihtthaihtu nei vekin ka um. Donsang par ka thlen tik khalah tu rori ih ka ttong ding mi ah ka thinlung ka hngat ttha thei lo. Lehhnu ih ka ttong dingmi pawl lamlam ka ruat har ciamco ih, cu mi pawl hrangih rak timlamawk ding hlir in ka thinlung a luah khat. Ttongkam mawihnai hman thiam le awka zang zet ti ih in rak ruat mi cu tu ahcun ka dang a awk, ka aw a hak thluh thlang.

           

Cu vek pawl a thlen hnu ah ka lu a zing ciamco lala. Zialpawl khal an her luailo vekin ka hmu thluh ih ka lu a zing ringring. Donsang par ih lem ka cawn lai ah luzing in ka tlu ding ti tiang ka phang thlang.

           

Sibawi thiamce (specialist) pakhat hnu pakhat pan in ka zohawter. Na thluak thahripawl an thazang a bangtuk a si hi in ti. Sii in dawt. Lektthik dat thawn in hmet. Siivai phunphun in eiter. Asinan zianghman a tthahnem cuang lo.

           

Midangpawl in ka lemcawndan a siatvat vivo thu hmaton rori in in sim rero thlang. Cu vek caan ahcun rual-le-pi khal ton ka paih nawn lo. Kan tonawk ahcun ka umdan a dik nawn lo ti an thei cih ding ti’n ka ruat.

           

I delhkilhtu a tamtuk ruangah ka thluak khal a thawl tum thlang. Lehhnu ahcun ka thluak cu a thawl ta ngenge ko. Ka ruahnakpawl an siatral thluh. Ka khawruahnak siatral thluh rual in, ka nun khal a siatral thluh ti’n ka ruat aw.

           

Sibawi in France ram thlanglam ih Sojourn khawte ah feh in va cawl hahdam aw i ti. I fial ruangih feh tum men ka si. Ka thinlung ahcun Maurice Chevalier ti mi cu a ziamral thluh zo, khuitawk a feh ah siseh, hi vek ih thinlung kuai darh thluh zo hi peh tthat sal a theih nawn cuang lo ding tiah ka ruat.

           

Asinan Sojourn ih ka va ton ding mi sibawi thinsau le fim zet ih thiamnak ka rak ttuat tel lo ruangah cuvek ih rak ruat ka si.

           

Ka nat hminsinca pawl a zoh hnu ah sibawi Robert du Var cun tuamhlawmdan pangai zet pakhat a hril men. Cawl hahdam ding. Thinlung hartertu ding hna`uan hrial ding ti lawng a si.

           

“Hi vial lawng cun zianghman a tthahnem cuang lo ding,” tiah beidong zet in ka ti. “Ka siatral a si ko hi.”

           

Asinan a lehhnu zarh-kar tawkfang sung cu sibawi ih fial vekin mi rehrepnak khawte lamzinpawl ah keimahte’n lam ka leng ttheu. Kiangkap boruak ih mawinak cen theitu thinlung cu ka hnenah siatral lo in a rak um lai ruangah, boruak thiang le mawi zet karlakah lam leng phah in thinlung daihnak ka ngah sal.

           

Ni khat cu, sibawi in ka thluak thahri tuahmawhawknak hmuahhmuah a zate’n a dam `ha sal thluh zo tiah i sim.

           

A `ong cu zum ka duh zet. Asinan ka zum ngam hrih lo. Ka thluak sung ih thil hnok celcel cu an um nawn lo. Asinan keimah le keimah ka ring ngam aw hrih lo.

           

Ni khat cu sibawi in cu mi khua ih puai pakhat hrangah mipipawl nomhlimnak pe ding in i dil. Mipi malte an si ding a si. Asinan an tam ah siseh, an mal ah siseh, mipi timi aw ka theih lawng hman in ka thin a thir zo. Ka mithmai cu thisen um lo vekin a thleng aw vukvi ti ka thei aw. Curuangah zamrangte’n ka el ttualtto.

           

“Maurice, na tuah thei ti ka thei ko. Na ttul mi cu nangmah le nangmah ka tuah thei ti na hmuhsuahawk ding kha a si. Hi tawk hmun hi na hrangah a thar ih thoksalnak ding hmun tthabik a si hi,” tiah tha i pe.

           

Asinan ka ttih thotho. Donsang par ka thlen hnu ah ka thluak a kawlawng rialrial lo ding ti’n zo in am a kham ngam ding?

           

“Si ko, zo hman in am an kham ngam lo ding,” tiah sibawipa cun hahdam zetin a ti. Cu thluh in, kum 37 a rei hnu, tuini tiang ah fiang zetih ka theih ringring lai ding mi ttongkam a run ttong. “Asinan ttih ding kha ttih ringring ding a si lo,” ti mi ttongkam a si.

           

A ngaingai ahcun a ttongkam ih sullam cu amah lala in i simfiang hnu lawngah ka theithiam fang. “Donsang par ih kai sal na ttih si lo maw? Curuangah si donsang par ih kai thei ding ka si nawn lo na tinak san cu. Asinan cu mi cu ka ttih ti mi hrial duh ruangih phuah mi puhmawh men a si. Thil sidan dik a si lo. Mipa tling pakhat cu ttih ding thil a ton tikah a ttih lo a si lo, a ttih ko, hi hi ka ttih ti khal a cohlang ko. Asinan cu mi thei cing in a hmaton, tuahttuan a ttul mi kha a tuah, a ttuan.”

           

Cumi a ttong hnu ah ziangtin ka sawn ding ti a hngak. Rei zet hnu ah ka sawn sal. Ka zuam sinh hnik ding ti’n.

           

Keimai’ pindan ka thlen hnu ah ka hmaton ding mi cu ruat in ka thin a khur. Lehhnu lam cu ni tin in ka sak ding mi hla ttongfangpawl sal non rero phah in, nazi tam zet sung thinlung rethei zet in ka um. A netnak ahcun cinh taktak ding ni a ra thleng. Hall fatakte pakhat ih kel zawn ah ding in ka lut ding caan ka hngak. Vei-le-khat ah ka ttih ciamco. Ka tlan tlung sal pei maw ti tiang ka ruat. Asinan cu lai fang ah sibawi ih ttongkam cu ka hna thlam ah a ra thang khawk sal.

           

“Ttih ding kha ttih aw hlah”

           

Cu lai fang ah, cui’ khua ih nuam-thlurh (amateur) awnmawi bur in ka sak ding mi hla ih awthlung an tum thok. Donsang parah kai in hla ka sak thok.

           

Cu mi zan ih ka sak mi hla, ka ttong mi ttongkam tin hrangah lung retheihnak nasa zet ka tuar. Asinan van tthat thlak zet in ka cinken-thluak cun vei khat hman i phatsan lo, i mualphoh lo. Donsang par ih ka ttum lai, mipi in thatho zet ih an za an beng durdo ka theih tikah ‘ka hlawhtling zo’ ti thinlung thawn ka lung sungah aipuannak a khat liam.

           

Cu mi zan ahkhan ttihnak thinlung ka neh a si cuang lo. Asinan ttihnak kha hranhram in ka hmaton hrim a si sawn. Sibawi ih i pek mi thurawn cu a tak in hman a rak theih ngaingai.

           

Tu ahcun ka hrangah kaisalnak ding lamzin a um ti a fiang zo. Tui hlan ih ka rak neih mi huaisennak le mah le mah rinsanawknak vek kha cu ka ngah sal thei ding ka zum nawn lo. Tui hlan ih ka rak ton mi vek kha ziang tik caan poh khal ah a um sal thei mi a si fawn. Asinan keimah le keimah ka dinhmun cu a sinak dik ciah in ka pomrem thei zo. Cu mi nemhnget thei ding khal in tumhngetnak ka nei zo.

           

Paris khawpi ih kaisalnak ding lamzin cu thil ol-ai a si lo. Puai khatnak cu Melun ihsi thok ding in ka ruatcat. Melun cu Paris ihsi peng malte lawng a hlatnak ih a um mi khawpi tenau pakhat a si. Melun ih thuanthucawn inn fatakte pakhat ka hril. A lemcawn-inn ah paisa malte lawng in hla ka sak ding ka ti tik ah a neitu cu a mang a bang. I ra capoh maw si a ti. Curuangah thil umdan ka simfiang. Paris lemcawn khawvel ih lut sal thei ka zuam rero thu, curuangah i bawmtu ih a can sawn thu ka sim lawngah lungawi zetin rem a ti sal. Cui hnu khal ah, cuvek vivo in zarh tampi sung khaw khat hnu khaw kaht ka fang kual vivo. Asinan donsang par ka kai tinte’n ka thin cu a bang ringring thotho.

           

“’Si e, na ttih ahcun na ttih a si ve mai. Nan, ttih ruangah ziang si poi?” ti’n keimahtei’ tha pekawk thup ringring a ttul.

           

Ka tumram a si mi Paris ih donsang ropi par ka thlen sal caan, a netnak ahcun Paris mipi thawn kan tong aw ngaingai sal ding a si hi ka ti caan khal ah, keimai’ ha (caan) a thlen ding hngakin sibawi du Var ih ttongkam thawn ka ttihnak thinlung cu ka nam tar rero ko.

           

Asinan cu mi ni, ka tuah ding mi ka ttheh ih puanzar a rung tlak tik ahcun ka hrangah khawvel thar a ong aw zo. Mipipawl ih zabeng awn ruangah lemcawn-inn cu a pumpuluk in a hnin durdo ti theih a si. Mipi cun sak sal ding in in dil non rero. Kei khal in ka aw a cem ih a hloh thluh tiang rori in mipi ih dilnak cu ka tuah sak hai.

           

Vei khat lai ih ka rak hloh mi hlawhtlinnak cu ka ngah sal zo.

           

Cu mi ihsi thok in lehhnu kum 40 deuhthaw tiang in ka ngainat mi hnattuan cu ka ttuan peh vivo thei lanta. Hmuntin ramtin ih mipipawl hrangah aipuannak ka thlen thei. Cui caan pawl khal ah ttih cang le hreh cang tampi ka nei ko. Ziangahtile sibawi Robert du Var ih i sim vekin ‘ttih ding a um lo’ ti ih amkham theih a si lo ruangah a si. Asinan ttih ruang ahcun ziang tik hman ah dungsip in ka duai tum nawn lo lawlaw.

           

Kan hringnun lamtluan ah ttihnak thinlung ih donkhamnak ruangah lamzin lak ih a tangta mi thil ziangtluk a tam ding. Khatlam ah kan duh mi kan hei hmu. Asinan, ttih cu ka ttih ko nan tuah a ttul mi cu ka tuah thotho ding ti ih hmailam nor hnakin puhmawh phunphun mahtei’ phuahcawp in dung kan sip san ttheu a si lo maw?

           

Tu ahcun ka tontehnak ihsin ka theifiang zo. Kan duhthusam vek ciah a si caan, ttih ding zianghman a um lo ti ih amkham theih caan tivek cu ziang tik hman ah a ra thleng lo ding. Cu vek caan kan hngak ahcun khui tawk tlangzim hman kan kai thleng thei lo ding, ziang vek zuamawknak hman ah kan hlawhtling dah lo ding ih, khuarei a daih mi thinlung aipuan diremnak khal kan ngah thei dah lo ding..........ti’n.

(Advice - Reader’s Digest, July 1959)

....................