A Ttha Theibik in Tuah Aw

Nun Tthansohnak (XIX)

A Ttha Theibik in Tuah Aw

Himi ca ngantu hi Amerikan miphun, thuanthucawn le zuknung cangtunu Helen Hayes a si. Thuanthucawn le zuknung lam ih mi cuangmuar ngaingai a si ih ‘Amerikan Thuanthucawn Inn Hotu Nu’ (The First Lady of the American Theatre) ti tiang ih an kawh mi a si.

           

A nauhak lai ihsin thuanthucawn donsang parah a kai zo ih, kum 18 a ti kum ah Sir James Matthew Barrie ih Dear Brutus thuanthucawn ih a tel hnu in a hmin a lar thok. Victoria Regina thuanthucawn ah Victoria Siangpahrangnu a ttuan ih, a hminthanpi ngaingai.

           

Zuknung cangtu a ttuan hmaisabik ttum, The Sin of Madelon Claudet zuknung a can ttum khal ah, 1931-32 kum hrangih Cangtunu Tthabik (Best Actress) laksawng a ngah cih. 1970 kum ah Airport zuknung a cannak thawn Bawmtu Cangtunu Tthabik (Best Supporting Actress) laksawng a ngah lala.

           

1928 kum ah thuanthucawn ngantu Charles MacArthur thawn an nei aw. Mai-ngan-nunthu (biography) ‘On Reflection’ timi cu 1968 kum ah a suah. Hollywood ih mi hminthangpawl sunlawihnak pindanpi ah a hmin tarlang a si ve.

****

           

“Nunu, hi mi thuanthucawn thuduan (script) hi i siar sak awla,” tiah ka fapa James in i dil. “Kha mi bung kha lem ka cawng ding maw cawng lo ding ti i ruatpi ding in,”

           

Thuanthucawn cu TV ih suah ding mi thuanthucawn pakhat a si. Ka fapa hrang ahcun TV ah langsar zet ih a tel thei hmaisabiknak ding a si ih, tleirawl aw-hak pakhat cawn ding a si. Ka thinlung ahcun hivek cu James thawn a mil thei ka zum lo. Bung thum tiang rori tlamtlingtei’ aw-hak vun cawn ding ti mi cu a ol lo. A rei tikah cetcangdan danglam hranpa a um cuang lo ruang ih nin um za ah a cang thei mi a si. Cu mi ka vun sim tum lawk nan ka sup aw sal. Khuitawk hmun ihsi a cawn ah siseh, ka duhdan ciah cun a si thei cuang lo ding ti ka ruah ruangah a si. James cu kum 19 a ti zo. A hrangah zohsinh-awknak hrimhrim khal ah a `ha thei.  A tlin lo mi a si hman ah, a pitlin vivo nak ding ih canpual `ha  a si thotho. Curuangah cuvek thawi’ tong aw thei lo ding ih dawnkhamtu ah ka cang thei tiah ka ruat. Curuangah ka thlaphannakpawl cu ka rel nawn lo mei.

           

Cumi bung cu lemcawng ding in a cohlang. An lemcawn hmaisabik cu Hollywood ih cawng ding an si ruangah vanzam kerawn ah mawttaw in ka hei thlah. Vanzam kerawn kan feh lai ah ka fapa hin hivek thuanthu cawng thei ding tiang in a zir in, a timlam ttha aw zo maw ti’n ka thin a har. Thazang pakhatkhat vun pek ka duh. Asinan tu vek hnu ahcun ziangvekin tha ka pe nawn ding?

           

Vanzam kerawn luhka kan thlen hnu lawngah tum hranpanak khal um lo in thu pakhat ka sim phuatphi. “Na tuah`uan ding mi kha ttheh ko in ttuan zuam aw, hlawhtlin ding le hlawhsam ding tivek ruat tel duh hlah,”

           

James cu vanzam kerawn ah a lut. Mawttaw umnak lam ih ka ra kir lai ah mitu ih ka fapa ka sim mi thu kha ziangti’n ka thluak sungah a ra lut ti ka ruat phah rero. Khai ttongkam kha ka theih le ka nel zet mi a si fawn. Lehhnu deuh ah ka nui’ aw ka vun thei sal. Ka nui’ ttongkam a rak si. Kan dunglam kum 49 lai, thuanthucawn khawvel ih ka thlen pekte, donsang par ih ka kai hmaisabik ttum ah ka nu in i sim mi an si.

           

Ka nui’ hmin cu Catherine Hayes Brown a si. Ka nu cu mi ria (ttawl) a si ih, hmuihmel khal ah mi zaran pakhat a si. Asinan a thinlung cu a hnget-fek zet. Ni khatkhat ahcun a fanu keimah cu cangtunu (actress) ttha pakhat ka si leh tengteng ding tiah ka nu cun a zum hnget. Ka nauhak lai hmuahhmuah in, ka nu cun a ruahsan mi hmailam caan hrangah dan le dun fek zetih tuah in timlamnak i neihter. Lam Zircinh-nak (training) ah ka kai. Lemcawn zirnak ah ka zir. Pelh a ngah lo lawlaw. Asinan cu mi pawl hnakih ka nu in a ngaihsak sawn mi a um. Hivekpawl ruangah ka nun a siat hrimhrim lo ding ti mi a si.

           

Cu mi cu ka nui’ danglamnak taktak a si. Nuhakpawl cu duhdawt ding. Asinan dan le dun fel zet thawn kaihhruai ding. Ziang tik hman ah an duh zulh lo ding ti’n ka nu cun a ruat. Lemcawn zirnak ah hlimhmel pu thei ding in, zuanzang ding in le, ningzah nei mal ding in nasate’n i zirter, i cinhter. Asinan inn ih um cang ahcun zah-um zetih um thei ding in fek zetin i kilkhawi.

           

1909 kum, ka kum 9 kum ah ka nu in thuthang pakhat a rak thei. Cui’ san lai ih hminthang zet Amerikan hnihsuak zuknung cangtupa Lew Fields in Old Dutch ti mi awnmawi awnnawi kop nonhlim thuanthucawn (musical comedy) pakhat suah ding in a ruahman ti thuthang a si. Cui’ thuanthucawn ah Mr. Fields in nunau nauhak 16 a hmang ding ti khal ka nu in a rak thei. Minung hrilnak hmun ih ka nu thawi’ kan va feh tikah thuanthucawn inn sung ahcun nunau nauhak a tor le seng cu mai’ nu cio thawn an rak thawm celcel. Asinan van `hat thlak zet in lemcawng ding in hril tlin ka si.

           

Cui hnu, lemcawn kan cinh tinte’n nitin in mangbangza pakhat a um ringring. Zinglam ah, kannih nunau nauhak pawl le kan nu pawl cu donsang hnuai ih tohkham sau pakhat ah to in Mr. Fields kan rak hngak ttheu. A ra thlen vete’n nupawl cun an fanupawl ih hna kiangte ah ‘Mr. Fields va hnam aw’ ti’n dimte’n an sim ih, rang tuaite feh cak seh tiah kedil-leng-hling thawi’ sirh vekin an fanupawl ih zaang cu dimte’n an cumh sak ttheu. Cutin, cangtunu tharte pawl cu aukio phah in an va tlan ih, Mr. Fields ih taksa par thlen hmaisat an cuh aw celcel `heu.

           

Mr. Fields thuanthucawn inn sangka a ra thlen tinte’n ka nui’ kut khal ka zaang parah a thleng cih ttheu. Feh aw ti ih i cum ding cun a si lo. Ka tohkham ah to hnget ding ih, ka angki kai ding in a si. ‘Zahumte’n um aw’ tiah ka nu in ralrinnak i pe.

           

Mr. Fields cu amah hnamtu nauhak pawl lak ihsin nitin a tal suak ih, zarh khat hrawng a rei tikah donsang tawlreltu (manager) a ko ih, “Khai, daitei’ um ttheu nauhak nute kha khui ah si? Amah biak ka hai?” a ti.

           

In ra ko. Kan be aw. Cu mi ni sundir ah, bung hnihnak cem zawng ih keimah telh bet thei ding in thuanthucawn cu a remh sal. Anih cu rualpi hmuahhmuah ih hnon mi dinhmun in a cawng. Amah hnong lo tu pakhat lawng a um. Cu mi cu keimah ka si. Ke dingdirawk in a hnenah ka vung lut sal, a cawn parah ka to, ka rualpi`hatnak a hngetkhohdan ka langter, cu mi ah anih a mang a bang, kut le ke hai ruairo in hnihsuak ding zawng ih a cetcang ruangah leilung ah ka tla tupti, cu mi lai ah puanzar rung tla, ti’n.

           

Cumi ih ka lemcawnnak ihsin thuanthucawn khawvel ah ka hmin a lang thok. Old Dutch thuanthucawn kan suah sung hmuah in thuanthucawn khawvel ih fakseltupawl in in ngaihsak, in fak zet. Asinan ka nu in in faknakpawl cu ka hnen ih ra thleng thluh lo ding in a rak kil. Vei khat cu cangtupa pakhat in keimah in faknak ca a tel mi thuthangca pakhat keng in, lungawi zetih au phah in hnipuan thlengawknak pindan ah a rung tlan lut. Asinan ka nu in a ban in a dirh lhli ih lenglam ah a hruai suak. Cu mi hnu ah ka nu in ti tak zetin thu i sim.

           

“Helen, hringnun ih thupibik cu na zir taktak, na zuam taktak, na ti thei tawk ih tthabik in na ttuan ti’n nangmah le nangmah na cohlanawk thei ding kha a si. Cu ti ih na cohlanawk thei cun thil pakhat ttheh ko in na ttuansuak thei zo tinak a si. Cu mi cu a thupi. Na hlawhtling ti ih an lo faknak, an lo lomnak pawl khal hi a ttha ko. Ngai khal a thlum. Asinan hnattuan pakhat ttheh ko ih ttuansuahnak tluk in man an nei lo. Thindiremnak tlak khal a tling lo. Curuangah hlawhtlin le tlin lo cu ngai khat ah ngai in, na tuah ding mi kha a ttha theibik in tuah zuam aw.”

           

Cang thei sehla cun, cui ttum ihsi thok in ka nui’ ttongkam cu pial san riai lo in ka thlun, a hngilh khal ka hngilh dah lo ti thei ka duh. Asinan a tak ram ahcun cutin a si ziar lo. Ka hung upa deuh vivo, thuthang khawvel in in faknakpawl ka hmu tam deuhdeuh. Cutikah Helen Hayes si hi nuam ka ti thup, ka di a riam thup vivo in ka thei. Ttuansuahnak le hlawhtlinnak timi hi thil pakhat lawng a si tiah ka ruat thlang. Curuangah zianghman phan ding a um nawn lo ti in ka ruat.

           

Asinan phan ding a rak um. Kum 20 ka ti kum ah Bab thuanthucawn ah cangtunu ka ttuan ngah. Ka hmin a tluntabik ih ret a si hmaisabik ttum a si. Cui’ caan ih ka lungawinak, ka thinturnak vek cu ziang tik hman ah ngah theih a si nawn lo ding. A zan khatnak lem kan cawn `heh hnu, in faktu ding ka rak hngak rero lai, hnipuan thlengawknak pindan sungih rung lut hmaisabik cu cangtunu tling pakhat a si mi Anna Clara a si. A run ken mi cu faknak ttongkam a rak si lo.

           

“Helen, na tidan a ngah hrih lo e,” a lu thing phah in i sim. “Na can ding mi na nehsawh ngaingai hrih lo.”

           

Clara ih dungah ka nu a rung lut. “Nute, thuanthucawn zirnak tlawng na kai sal a ttul.”

           

“Tlawng ka kai sal ding maw? Aa, ka nu khalle, ka hmin a than em zo hi,” tiah ttap zik aw thawn ka sawn.

           

“Hivek ih na feh cun na hmin a thang rei thei lo ding,” tiah Anna cun i lem. “A tak ram hi hrial a theih lo, Helen. Na kum a upa vivo, hmelnonak le mawinak pakhat lawng in dam sung a daih lo, lehhnu ahcun cangtunu ngaingai na ttuan lai ding, lem na cawng taktak thlang ding silawm.”

           

Ka thin a na. Ka ning a zak. Ka riah khal a sia. Asinan an rel mi cu a dik thluh ti ka thei fawn.

           

Cutin, thuanthucawn ah lemcawng phah rero in khatlam ah lemcawn tlawng ka kai sal. Kum li sung rori taimak suah in ka zir. Kum li a cem cun lemcangtu pakhat ih thiam ttul mi hmuahhmuah ka thiam thluh. Lehhnu ih ka hlawhtlinnak cu thu khat a si. Mah le mah lemcawn thiamnak kimcangte’n ka thiam zo ti ih ka cohlanawknak rori hman cu man a nei tuk zo.

           

Cuvek thuhla hmuahhmuah cu vanzam kerawn ahkhan ka fapa sim ka duh. Ttuansuak taktak thei hnai lo ih ngah mi hlawhtlinnak ti mi cu a hngelhngeh lo thu, ttuansuahtheinak ti mi lawng hi amahtei’ a din thei thu a theih ka duh.

           

Asinan a theithiam thei pei maw? Cangtunu hminthang Helen Hayes le thuanthucawn nganthiam Charles MacArthur ih fapa a sinak pakhat lawng hman in a hrangah canpual tampi an ding tlar. Cui’ hminpawl ih somsohnak cen in a hringnun ih man a nei taktak mi kum le caan pawl a lak in an cemral thei. Cu cu ka phan mi a si.

           

Lehhnu, tawkfang hrawng a rei hnu ah James cu TV ah ka zoh ngah. A cawng thiam zet tiah ka ruat. Aw-hak a cawndan cu a nehsawh zet. Aw-hak a cawnnak ruangah a lemcawn ding dang a siat phah dah lo. Fakseltupawl khal in hmat ttha an pe. A lemcawnnak lamtluan cu a thoknak a ttha zet zo.

           

Asinan ka thinlung thupte’n ruah har mi a um lai. Hi mi hi cawn a rak ol tuk ruangah a si pei maw? Lemcawn ti mi hi ziangtluk in thungaithlak ih zir a ttul ti thei lo in, ol-pa-khai in a tuah men pang pei maw?

           

Asinan zarh tam a liam hnu, ni khat ahcun James cu ka hnenah a ra thleng. Ka pindan sungah a rung lut ih a `ong thok. “Nu, California (Hollywood umnak) ih ka um lai ih, ka zuamnak pakhat ka lo sim ding.”

           

“Ziangvek zuamnak maw?”

           

“Kha mi aw-hak cawn ding kha, kha mi kha ka ruah a har, a taktak a bang lo ding ti ka phang. Aw-hak cawn hrim mi vek si lo in, aw-hak ngaingai vek si ka duh. Curuangah aw-hakpawl remhsaknak hmun ah ka va feh ih, ka va hliakhlai. Lunglutza sokhaw a rak si.”

           

Ka mit ka sing. Ka thawpi nuamte’n ka suah. Ka lung a awi. Ka thinlung khal a zang vuarvi. James hrangah ka thin a thi thei zo ti ka theih ruangah a si. Ka nui’ thazang i peknak ttongkam cun ka fapa khal a fingkhawi peh thotho a si hi.

(The Best Advice - Reader’s Digest, October 1958)

.............

Hlawhtling ding ih na tumnak tluk ih thil thupi dang pakhat a um lo ti kha cingkeng ringring aw.

Abraham Lincoln

Thil cang thei le cang thei lo ih danglamnak cu minung ih thutlukternak par ah a `hum aw.

Tommy Lasorda

Na tuah thei mi, asilole tuah thei ding ih na ruatawk mi, cu tuah thok mai aw. Huaisennak cun huham, ral`hatnak le fimnak a kengtel silawm.

Johann von Goethe