Ka Ngah Dah mi Thuron Tthabik

Nun Tthansohnak (XVII)

Ka Ngah Dah Mi Thuron Tthabik  

Himi ca ngantu Jack Benny (1894-1974) hi Amerikan ih radio le TV ah hnihsuak saithiam lar zet a rak si. A suahkeh hmin cu Benjamin Kubelsky a si. Kum 17 a ti ah `azaw tumthiam dinhmun in thiamzung (art) donsang parah a kai. 1929 kum ihsin zuknung cangtu a hung si ih, zuknung 20 lenglo ah a lem a cang. Radio awsuah khalah kum 18 lai a tel ih, 1950 ihsin TV ih hnihsuak saithiam a hung si. 
           

Benny hi Jew cithlah Amerikan miphun a si. Jack Benny timi hmin hi donsang par a kai hnu ih  a hman mi hmin a si. A suahnak khua cu Chicago khawpi a si. Asinan a nauhak lai ihsi a `hanlennak le a suahsemnak khua ih a cang mi khua cu Illinois ramkulh ih, Waukegan khawpi a si.

**** 
      

Ka pa a thih zik zawng, ni malte lawng a duh tiangah ka pa ih lungput ka theithiam hrih lo. Ka pa cu ka duhdawt. Ka `ihzah fawn. Asinan ka hmuhdan ahcun ka pa cu cindan hlun sung hlir ih ciah pil aw, thil thar rengreng cu ruat thiam lo le hmu thiam lo a si.

           

Ka pai’ hmin cu Meyer Kubelsky a si. Illinois ramkulh, Waukegan khawpi ah hnipuan le thil-`hitnak bungrua zuarnak dawrte pakhat a ong. Ka pai’ khawvel cu amai’ dawrte, sazuarnak dawr tlun ih kan innte le, inn ihsi dawr fehnak lamzinte vial lawng a si. Cui’ hruang bite sung ahcun ka pa cu a ceng.

           

Ni tin in, zanriah khawh tinte’n rawl-ei cabuai an hnul fai hnu ah ka nu le pa cun ni khat sungih an tonteh mi pawl thlirsalnak an nei `heu. Cuvek caan ih a rel `heu mi cu tuini ziangzat man kan zuar khawng, sunghruh thuanhnaw puanthan zuartu kampani (company) thawi’ leiba dinhmun ah cuvek khavek in harsatnak a um, tulai fang anmai’ khawvel ih an rel hiamhiam mi shirt-kor thar netabik thuhla cu cutin khatin tivek - dawr thawn a pehpar mi hlir an si.

           

Kum ruk ka ti kum, ka suahcam ahcun ka pai’ thluak sungah ka theih hrih lo mi thuthup umnak hmunpawl khal an rak um a si hi ti i ruattertu ding thil pakhat ka tong. Cui zan ah ka pa in thil fun tumpi pakhat laksawng ah i pe. Thintur zetih ka phelh tikah a sungah `azaw pakhat a rak um.

           

“Benny, `azaw tumthiam pakhat si dingin na zuam ding,” tiah ka pa in i sim. “A thiambik mi saya hnenah ka lo ap ding. Ni khatkhat ahcun awnmawi tumthiam pakhat ah na cang tla a si mahna,”

           

“Aw, Papa, ka lung a awi tuk”

           

Laksawng ka ngah ruangah ka ai a puang ngaingai. Asinan cu mi si lo in thirlengte si sawn sehla cun hihnak in ka lung a awi ding ti a fiang. Tui’ laksawng i pek mi hin ka pai’ hrangah ziangvek sullam a nei si pei?

           

Saya pakhat hnenah `azaw tum ka zir thok. Ka kutzungpawl cu an cak zet ih, an rang zet fawn. Cuihleiah awthlung fehdan theihthiam theinak hna ka nei ti khal ka thei aw thok. Asinan tlaksamnak nasa zet pakhat ka nei. Cui tlaksamnak cu zangzelnak a si.

           

Zan lam inn a ra thlen tinte’n ka pa cun i sut ringring.

           

“Boruak teh ziang a bang, `azaw tumthiam Benny Kubelsky?”

           

“A `ha ko, Papa”

           

“Hmante’n na cinh ringring ko maw?”

           

“Aw, cinh ko”

           

“Ka fa ngenge”

           

Asinan zan khat cu ka kaa in ol-aitei’ ka suahter `heu mi ‘a `ha ko’ ti mi lawng in a daih nawn lo.

           

“Na cinh rero ko ti aw, Benny?”

           

“Aw, cinh e, Papa”

           

“Asile i hun hmuh hnik, ziangvek si na cinh rero?”

           

Ko khat nei catarnak parih awthlung cahnah cu ka hmuh. Ka pa in awthlung hminsinnak cahnah cu ngunngaihtei’ a zoh hnu ah,

           

“Ehe, hi mi cu a oltuk ual, ka dung thla ih na thiam zo mi kha si lo maw?” a ti.

           

“Ka cinh non sal silawm,” tiah dung sip duh hrih lo’n ka el.

           

Ka pa cu a thawpi suah in cher (chair) tokham parah a vung to. “Na sayapa thawn ka be aw zo. Talenh na nei tiah na sayapa in i sim. Asinan na zang a zel, na zethel a ti. A ol pawl lawng a tum rero a ti. Ni khatkhat ah awnmawi lam ih mithiam hminthang zet ah na cang thei sokhaw. Asinan cuvek si ding cun a har mi pawl khal zir-cinh a `ul,”

           

Ka pa cu malte sung a cawl lawk. Cuihnuah ti tak zetin a `ong sal. “Awnmawi lawngah a si lo. ~uanrian hmuahhmuah cu cuvek hlir an si. A olnak zawn an um. A harnak zawn khal an um. Ziangvek thil khalah hlawhtlin duh taktak ahcun a harnak zawn khal hrial lo ih zir-cinh tengteng a `ul. Cu mi cu hngilh aw hlah,”

           

“Aw, Papa”

           

Kum 16 ka ti kum ah Waukegan khawpi ih Barisan Thuanthucawn Innpi ih awnmawi tumtupawl lakah ka tel ngah. A hmaisabik puai kan `heh ah donsang dunglam ah ka pa a ra.

           

“Kha ti lawng maw si ding? Sawizawi lehpannak a piahtupawl (acrobat) hrangih na tum mi le’n ti `et`o hlir lawng a si fawn. Cu lawng maw si ding?”

           

Ka thil ti dan cu theithiam lo vekin ka pa cun i sut.

           

“Cu lawng si ko, Pa”

           

Ka pa cu a lu a thing.

           

“Si lo ding a, showman mallaite tal cu telh a `ul in ka thei e”

           

“Sorry si, Papa, hi mi cu thuanthucawn awnmawi bur a si ruangah si, kei tla ka zir rero ko si”

           

Ka pai’ mithmai cu malte a hung thiang deuh.

           

“A `ha, Benny, cat lo in zuam vivo aw, a harnak zawn pawl khal cinh non rero aw”

           

Donsang hnuai ihsi thuanthucawn hrangih awnmawi rak tumsaktu dinhmun ihsin donsang parah kutthiam suah ih mipi nomhlimnak petu pakhat ah rang zet in ka kai so thei mai. Donsang par ka kai pek ih ka kop cu Cora Salisbury ti mi piano tum thiam nunau pakhat a si. Cui hnu ah Jack Benny ti mi hmin hmang in Lyman Woods thawn piano le `azaw kop in donsang parah kan kai `heu.

           

Ni khat cu tum cia hran pa khal um cuang lo in ka khabe hnuai ih `azaw ka ret ih, hnihsuak pakhat mipipawl ka sim. Mipi cu an hnih a suak in an hlim zet ti ka hmuh tikah ka mang a bang zet. Asinan cu mi rualrual in cui’ hnih awn cu ka ngaina lanta.

           

A taktak khalah, cui hnih awn cun awnmawi lam ih ka hringnun cu a tawpter. Ziangahtile cu mi hnu cun hnihsuak sainak hrangah ti lo ahcun ka khabe hnuai ah `azaw ka ret nawn lo ruangah a si.

           

Ka pai’ thusim ka ngai `hat lo ruangah khal a si thei ko nan, zianglamkhalle, awnmawi cu ka hrang ahcun a harsatuk mi thil a si. Donsang parah kai in hnihsuak kam hnih-khat rel ih mipi ka hiplut thei a si ahcun cu mi cu keimah thawi’ mil-aw-bik mi hna`uan a si tiah ka ruat ko. Cutin kop nei lo, mahlawng ih hnihsuak saitu pakhat ah ka hung cang.

           

Asinan a rei hlanah minungpawl hni ding ih tuah khal hi thil ol-ai a rak si lo ti ka thei sal lala. Vei hnih-khat ahcun ol-aite’n hnihsuak pakhat vun sarsuah a theih cang a um. Asinan hmun `henkhat ahcun a fuh mi hnihsuak pakhat ngah dingin nasatei’ zuam a `ul. Hnihsuak sai ahcun dung-hmai milawknak (boruak deng fuh aw dingih tuah) hi a thupi tuk fawn. Malte hngah-cawlh deuh ruangih hnihsuak emem a um vekin, ti khawtlai deuh ruangih hnihsuak nawn lo khal tampi a um.

           

A tawizawng in kan rel asile, hnihsuak sai khal ahhin awnmawi thiamnak vek thotho in thiam nal cia dingih zir a `ul mi tampi a rak um. Nehsawh zet dingih cinh rero a `ul mi ‘a harnak zawn’ khal a bawr a bawr in an um. Asinan kei ka hrangih danglamnak thupi zet pakhat cu hnihsuak sai khawvel ka thlen lawngah ‘hi hi ka ciahpiahawk duhnak hmunram taktak a si hi’ ti ka theih mi hi a si.

           

Inn ihsi ka vahsuah pek kumpawl ah kan sungkuapawl cu ca ka kuat phahphah `heu. Asinan Donsang parah showman ih `azaw awthlungpawl ka tum nawn lo ti thu theihter ding khop cun ka huaisen lo. Asinan hrial theih lo in ni khat cu Waukegan ka thleng sal. Ka pai’ thil-`hitnak bungrua dawr ah feh in kan tuah ding mi puai lutnak `iket ka va pe.

           

“Pa, ka nu thawn nan hrangah puai `iket ka ra lo pe,” ka ti tikah ka pa cun, “Puai maw?” tiah hmaton ih i zoh lo in i sut.

           

“Na u Cliff in kan dung zarh ah Chicago ih nan tuah mi puai ka zoh a ti, `azaw a tum nawn lo, donsang par ahcun a rak keng a lo ti”

           

Cliff cu ka unau seu pakhat a si. “Si e, Papa, a sim mi a dik ko. Tuihlan vek a si nawn lo. Tu cu donsang parah hnihsuak ka sai”

           

Ka pa cu `ong lo’n a um lawk. Cu thluh in, “A si ah, `azaw cu ziangah si donsang parih na ken?”

           

“I bawmtu ah, amah a tel cun hnih a suak cuang”

           

“~azaw cu hnihsuak maw a si?”

           

Ka pa cun i zum thei lo mithmai thawn i zoh. Cui hnu ah hmasongnak mithmai thawn,

           

“Sorry, Benny. Kei cu hnih ka thiam lo e”

           

A lehhnu kumpawl ah, nomhlimpeknak khawvel ah a nini in ka hlawhtling, ka hmin a thang vivo. Asinan ka parih ka pa a beidong thu ka man suah tinten ka hlawhtlin le hminthannak ruangih ka aipuannak le thathawhnak pawl cu an dai rupri sal `heu. “Ke cu hnih ka thiam lo e,” ti mi `ongkam cu ka hna sungah a thang ringring.

           

Ziang khal si sehla, hnihsuak saithiam cuangmuar pakhat si thei ding in tumruhnak thawn ka zuam rero. Puai tin hrangah tu le tu cinh-cianak ka tuah `heu. Hnihsuakpawl khal tu le tu ka remh thar sal. ~ongfang, `ongkampawl khal ka hril sal. Ka duh tling thei lo in, ka remh leuhleuh ruangah director-pawl, zuknung cangtu dang pawl hman tu le tu an phunzai, an lung a awi lo phah. Annih cun kei cu ‘mi `ha luarkai, mi puantam’ in ti. Zovekin ziangvek an rel khalah kei cu donsang parih lutsuah zawng, thuhla kar-kainak hrangih ka tuah mi hnihsuakpawl cu ka thindi a rem lai hlan lo ka ka remh sal leuhleuh. Thluak le thazang seng in ka thuam mawi leuhleuh.

           

Leitlun Ralbuai Veihnihnak a thlen zikte ah Dorothy Lamour thawn Man About Town timi zuknung kan zuk. Kan `heh tikah zuknung on-puai cu Waukegan ih tuah ding in zuknung tuahtu kampani (company) hnenah ka dil. Waukegan ahcun khaw sung fan puai le keimah sunlawihnak zanriah ruai an timtuah ruangah ka pa khal a um thei nawn lo. Tuihlan ih kan tuah mi puai ah kha cun a ra duh lo nan tui’ `um cu rat a tum. Kei khal in khaw sung fan puai tawlreltui’ hnenah ka pa cu a hmaisabik, Dorothy Lamour le keimai’ lakah ret dingin ka cah.

           

Cui caan ahcun ka pa cu kum sawmriat a kim zo. Ka nu khal a um nawn lo. Ka pai’ taksa hnget zet khal tu ahcun a `awl `eng`i thlang. Asinan a lu par ih ngun rong sampawl cu an eng `ha lai ih, a mitpawl khal an zuanzang a `ha, an fimfel zet lai.

           

Maw`aw par ah ka pa in a to a rem ngah in maw`aw cu a pok suak. Lamzin kap tluan ah khaw sung mi hmeltheih rualpipawl in in hmuak, in cibai, in sunlawih hai. Cui hnu ah hmuahawknak puai in tuah sak ih, kan `heh in zanriah ruai kan thok. Puai ih a ratupawl in keimah hmuahnak le cibainak thu an sim hai. A netnak ah keimai’ thu sim sal caan a thleng.

           

Puai tawlreltupawl ih dilnak ruangih ‘tlacop’ thu simnak ka neih ding mi hrangah nasate’n ka tim ka rak tuah cia. Hnihsuak ka sai mi cu mipi in an lawm ngaingai. Thu ka rel phah cun ka pai’ umnak lam cu tu le tu ka zoh phah. Ka pa cu ka umnak lam vei khat hman a ra hawi lo. Mipi lam hlir thungaithlakin a zoh rero.

           

Puai kan `heh in ka pa ka hei thlah. Inn kan thlen tiang ka pa cu zianghman a `ong lo. Feh tum ih ka mang`hat zawngah ka ban in i kai sal.

           

“A rei hlan ah ralpi a tho ding, Benny,” a ti.

           

“Si, Papa”

           

“Cutawk ah Hitler cu siatralnak a tong ding”

           

Cu thluh in ka pa cu a `ong a cawl. A rel duh mi a cem si hmang ka ti lawk. Asinan a rak cem hrih lo. Ka ban cu hnget zetih pawk phah in a mit cun a hla zet mi hlanlai caan vun cuan phah in a `ong sal.

           

“Tui hlan, Europe ah Jew miphunpawl a hlawm a hlawm hremnak le thahnak a rak um ringring. Curuangah kan falepawl in cuvek nan tuar lonak ding ah na nu thawn hitawk ih kan ra vaihnak a si. Ka thinlung sungah hi ram hi kan parah a `hatuk in ka thei ringring. Hibang kan parih a `hatnakpawl hi kan ti thei tawk ih rulh sal khal ka caak thei zet. ~azaw pakhat ka lo leih lai ahkhan ka thinlung ah ka fapa cu `azaw tum thiam zet a hung si ding tiah ruahsannak ka rak nei. Ka fapa in awthlung mawihnai zetzet a sersuah thei ahcun ti’n.....”

           

Ka pa cun a thawpi a suah. A cakvak nawn lo mi a liang pahnih cu a comter.

           

“Curuangah `azaw na tum nawn lo ti ka theih tikah ka riah a setuk, Benney. Asinan tu ahcun ka theithiam zo. Minungpawl hni dingih tuah lam ah na rak thiam sawn ti nangmahte’n na rak hmusuak a si hi. Hivek caan ih minung tampi an hnih rero thei hi a `hatuk silawm,”

           

“Pa, cutin na ruat ngaingai maw?” tiah thatho zetin ka sut sal.

           

Ka pa cun a lu a su.

           

“Ram hlun ih kan um lai ih, san sia a thlen cang ahcun kan rak hni dah lo lawlaw. (Benny ih pa hi Poland ram ihsin, a nu cu Lithuania ram ihsin, Amerikan ih ra cer an si..........calettu). San a hung `hat deuh hmanah san siat lai ih thuhla vun ruat in kan hni thei hrot cuang lo. Hnih thei cu a `hatuk si. Benny Kubelsky in minungpawl hni thei dingin a tuah ti cu ka hrangah a lungawi um tuk,”

           

Ka pa cu a hung hnino. Cu thluh in -

           

“A harnak zawnpawl na cinh ringring ti ka rak thei, a si ngai maw, Benny?”

           

“Aw, si e,” ka ti tikah ka pa cun, “Ka fa ngenge!” a ti.

(The Best Advice I Ever Had - Reader’s Digest, April 1959)