Kharhkhamnak

Kharhkhamnak

Ttum khat lai kha cu ka thuneihnak pawl tahtthim rual lo khop in an turu tiah ka rak ruat aw. 1966 kum Buaibainak thlen lai ahkhan Shanghai khawpi uktu bawi ka si ruangah ziang tinkim in donkham le kharhbet theinak ka rak nei. Ka kharhbet mi zuknung khal an mal lo. Nunthuleng le cabu tampi khal ka khap. TV le Satellite pawl khal in program kel le bawr lawnglawng an suah men.

Taktak ahcun kanmah vek thuneihnak nei sang pawl cun kan khap mi zuknung pawl lala cu kan zoh kelte'n kan zoh ttheu ko. Cabu khal kan duh mi mi kan siar ko. Kei cu St. John's Phunsangtlawng ihsin English major thawi' tlawng ttheh ka si ruangah ka inn ahcun English cabu pawl a khat in an um. Mipi pawl siar sian an si lo lai can ah kei cu siimlam ih inn ka tlun cun ka siar ringring ko. Ni khat cu canganthiam Lewis Carroll ih "Alice's Adventures In Wonderland" timi cabu ka siar ngah. Cabu sungih catluanhlawm pakhat ah siangpahrangnu in pangpar var kha sen ding in rong hnih ding ah thu a pe timi ka siar ngah ih ka thinlung i la zet. A thaisun ah tlawnginn pakhat cekfel ding in ka feh. Tlawnginn area sungah pangpar var pawl a khat ih an cin mi ka hmuh tikah lungkim lo zet in pangpar sen pawl cin a tthat sawn thu ka sim. Cutikah an zate'n pangpar var cu an phawi ih pangpar sen an cing.

Cumi thuthang a darh tikah lehpannak lektu pawl khal in thuam var (hnipuan var) an hruh ngam nawn lo. Thuam var hruh ttheu tennis lektu pawl hman in thuam sen an hruh thlang. Vei khat cu tennis leh zuamawknak ah ka feh. Tennis ball tiang in rong sen an hnih ti ka hmu. Ka rak rel menmen cu si, tennis ball rong sen cu ka mit khal ah ziangtin si maw a um. A danglam deuh. Lehpannak ih teltu ding pakhat cun thuamhnaw sen a hawl hmuh remcan lo ruangah zuamawknak ah a tel ngah lo phah bet.

Sakhawlam cangvaihnak khal fek zet in ka khap. Shanghai khawpi sung pumpuluk ah phungki pawl ih thusamh theih ding a um lo. Khristian baibal siar awn khal theih ding a um lo. Catholic pawl ih biakkhawm thlacam awn pheiphei cu a rel hman rel duh aw hlah. Italy rampalai zung ah Catholic father pakhat a um ti ka thei. Anih ih biakkhawmnak a tuah mi cu ka ngaihsak lo. Biakkhawmnak a tuah tikah ram dang mi pawl lawng an feh. Tuluk pawl cu an feh ngam lo lawlaw.

Senpi Buaibainak* suah lai ih cangvaihnak phunphun ka kharhkham ruangah ni tla dah lo khawpi tthangso ti ih hminthang Shanghai khawpi cu ni a liam vete'n khawpi thi vek ah a cang. Zan ah hnattuan bang in inn ka tlun tinte'n awn-au a reh reprep mi lamzinpi parih mawttaw ka khalh tikah ka thil tuah mi ruangah ka lung a hmui thei zet. Kei vek ih thuneihnak huvang nei in mai' kharhkham duh mi cangvaihnak pawl a khap theitu hi leitlun ah minung paziat an um ding? Ni tla dah lo khawpi pakhat kha khawpi thi pakhat ih cang ding in zo in a tuah thei ding?

Asinan vei le khat ah kan donsang a cim. Cumi zan suimilam pahra hrawng, inn ih Hollywood zuknung pakhat ka zoh lai ah ka inn cu ralkap in an kulh. Cumi zan lala ah Beijing khawlipi ah in kuat. Cumi hnu cun ka zalennak pawl ka sungral.

Thutthenzung ih in thlenpi tikah ka talsuak thei lo. A netnak ahcun dam sung thawng tla ding in thu in tthensak. Ziangruangah Shanghai thawnginn ah in kuat kir sal timi ka theithiam lo. Ka nun cu ka sungral thluh thlang tiah ka ruat. Thawnginn timi cu umhmun nuam a si lo ti ka thei. Kei vek hrang lephei ahcun a siava sinsin ding.

Asinan ka ruahnak cu a rak dik lo. Ka nupi in thawnginn ah i ra veh thei. Ka fapa cu a ra ngam hrot lo. Kei khal in ka mawhthluk lo. Tlawng a ttheh tikah a hmailam can hrangih a zawh ttul mi lamzin a um lai ruangah a si. Ka theihthiam lo mi sawn cu thawnginn ah thawngtla pawl hrem lo in dan le kalhmang thawn an kilkhawi mi a si. Ka zalennak lawng ka sungral men, ziang hremnak hman ka tuar lo. Thawnginn sungah English zirhtu a ttul an ti ruangah English zirhtu saya ah ka cang cih fawn. Thawnginn hnattuan pawl ka ttuan ko. Asinan a bangthlak lo. Hmun ka phiat. Pangpar pawl kan tuamhlawm. Hnihsuakza pakhat cu pangpar pawl a var deuh hlir an si.

Ni khat cu ca ka zirh ttheh ah palik pakhat in i ra zoh. Cumi palik cun pakhatkhat i sim duh ti ka theihthiamnak a rei zo. Ka zoh dan ah i be ngam tuk lo a bang. Anih cun Yang hrin a si thu, thawnginn sungih kilvengtu hna a ttuannak kum ruk a si zo thu i sim. Cumi hnu ah hmin pakhat sal in cumi rualpi cu na cingkeng lai maw tiah i sut. Cingkeng tuk e. "Wuang" cu Lailak Tlawng, Sang Tlawng, Phunsangtlawng ka thlen tiang in ka tlawngkaipi a si si. Kei cu English major ka si ih, anih cu Physics major a si. Kan pahnih in kan paih mi cu basketball leh a si. Kan man can ah basketball kan lek ttheu. Asinan tlawng kan ttheh hnu cun mai lamzin veve kan zawh.

Palik cun Mr. Wuang cu Buaibainak thlen hlan ih a thih thu, ka thuhla khal tu le tu a rel ttheu thu, ka tuahttuan mi pawl cu ka duh ruangih ka tuah mi an si lo thu, mi sualral ka si lo nan thulungkhen nei ka si thu tivek pawl a rel thu i sim. Palik ih ttong mi ka theih tikah ka riah a sia. Thawnginn sungih amah thlentertu keimah cu Wuang in i hum in ka thuhla a tthazawng in a rel ding ti'n ka rak ruat ban lo lawlaw. Ka dinhmun tthat lai i ka kiang ih i ttihzah upattu pawl cu tu ahcun kei thawn rikham khatlam khatlam ih thleng zo vek kan si fawn.

Phunsangtlawng ka kai lai ihsin communist party ih lei-hnuai cangvaihnak pawl ah a thupte'n ka rak tel ttheu. Ka tuah mi pawl mi dang in an theihlonak ding ah a cang thei tawk in Nitlaklam tidan in ka thuam aw. Nitlaklam journal pawl ka siar. Ka pindan phar parah ram dang zuknung cangtu pawl ih zuk ka tar. Komingtang cozah ka soisel dah lo lawlaw ih, cozah dokalhtu pawlkom khal ah ka tel dah lo. Ka tlawngkaipi pawl in mai' hmakhua lawng ruattu ti'n in hmu.

Tlawng ka ttheh tikah Shanghai khawpi ih English thuthangzung pakhat ah ol-aite'n hnattuan ka ngah cih. Ralkap in thuneihnak an lak tikah ka huvang a kaisang vurvo. Wuang teh? Anih cu kei thawn kan linglet verver. Asinan anih cu Catholic sakhaw thluntu a si ruangah nasa zet ih cozah dokalhtu ahcun a tel ve lo. Wuang tei' innsang cu mi neinung an si. Tlawng a ttheh hnu ah Amerika ih fimthiamnak zir bet ding in a feh. Ca thawn kan pehtlaih aw ringring. Master zircawilu a ngah tikah a thuthluknak pakhat i sim. Puithiam (father) ttuan ding ih thuthluknak a tuah mi cun ka mang a bangter zet. Cumi lai ahcun thuneihnak huvang ngah zet ka si zo ruangah anih thawi' pehtlaih aw nawn lo ding in ka ruatcat.

Kum sarih a rei hnu ah Amerika ihsi kuat mi Wuang ih ca ka ngah. Father a si zo thu, Shanghai ih a ra tlun thlang ding thu a si. Ziangvek boruak a va um hman ah Shanghai ih ra tlung hrimhrim lo ding in ca ka khirh sal lohli.

Asinan a ra tlung sal thotho. An sakhua ziangtluk ih kan hnaihnok khal ah Wuang cu a hna a thak lo. A dunglam ihsin ka hum ti cu mi hmuahhmuah in an theithiam thluh.

Buaibainak a suah thok lai ah biakinn pawl kan khar pit thluh. Father pawl kan hlon thla. Thawng kan thla. Father tthenkhat cu an sinak kan banter. Biakinn hman a theih nawn lo ruangah Wuang cu a inn ah ni tinte'n biakkhawmnak a tuah. Catholic sakhaw thluntu mi tthenkhat khal a thupte'n a hnenah feh in biakkhawmnak an tuah.

Cumi thil cu ka zawi-awi thei lo. Ka inn ah ko in fel fukfi'n ka sim lawlaw. Biakkhawmnak na tuah duh asile a thupte'n tuah aw. Zanttim ah sangka pawl khar thluh, sangka puanzar pawl thla thluh in midang hmuh lo ih biakkhawmnak tuah ding in ka sim. Cuvek ih a tuah ahcun thei lo vekin ka um san thei ding. Hmuan sangka ong in langpang zet ih biakkhawmnak na tuah ahcun ka lo dawnkham tengteng ding tiah ka sim.

A thaisun zinglam suimilam pariat ah Wuang cun langpang zet in Pathian biaknak a tuah thotho. Cumi ka kharhkham lo ahcun Shanghai khawpi uktu bawi ka ttuan teh a mawihmang nawn ding maw? Palik pawl in an va hruai tikah a hnipuan, thilri pawl a rak tuah fel cia thluh. Ni khatkhat ahcun cuvek a tong ding ti a ruat cia a si hmang. Wuang hrem lo ding in thawnginn ttuanvo neitu pawl ka cah cia. Thawnginn sungah Pathian biaknak tuah siang hrimhrim lo ding khal in ka cah bet fawn. Thawnginn a thlen ihsin Wuang cu ka hngilh. Tu ih palik in i sut hnu lawng ah Wuang khal himi thawnginn thotho ah a rak thleng ti ka vun mang. Ka rak kharhkhamnak pawl ka mitthlam ah an rung lang sal.

Thawng a tlak lai ah Wuang in thlacam biakkhawmnak a tuah lai maw ti ih ka sut tikah palik cun Wuang in thlacam biakkhawmnak a tuah lai a hmuh dah lo thu, asinan a duhdawtnak le lainatnak cu midang pawl in an cohlan thu, ziangtluk in bangcau hmansehla a hnen ihsin phunzainak ttongkam a theih dah lo thu, minung hrem hmang pawl khal a khirhkir lo ih an par khal ah thinhengnak a neih dah lo thu, thawngtla pawl khal a bom ttheu thu, amah hrem ttheu tu pawl khal a ngaihsak thotho thu i sim. Can remcang a ngah tikah midang pawl hnenah Catholic sakhua ih thuken bulhram pawl a thupte'n a sim ttheu. Mi tampi in baptisma an co. Cumi palik khal cu baptisma a co a si cu! Ka mangbang zet mi cu thawnginn uktu bawi rori khal baptisma a co mi si!

Wuang ih tthatnak ruangah himi thawnginn ah remdaihnak rim a nam. Thawnginn ih ttihnunnak pawl ka tuarlonak khal cumi ruangah a si ding. Nan zate'n Christmas puai nan hmang lai maw tiah palik cu ka sut bet. Palik cun Christmas puai an hmang lo nan, communist pawl in Christmas puai hmang lo ding in an tuah thei nan, Christmas tinte'n Jesu a rat ttheu mi cu an dawnkham thei lo tiah Wuang in mi hmuahhmuah hnen ih a sim thu i sim. Cumi ttongkam ka theih tikah ka thin a thir. Thawnginn ih Jesu a ra thlen lai Wuang in a hmu taktak maw ti ih ka sut tikah palik cun Christmas a thlen tinte'n Wuang in zan duty ding ih a dil ringring thu, awn-au a reh mi zan ah Jesu a ra thleng ti a theingah ttheu a ti thu i sim. Buaibainak a reh hnu cun khawpi sungah Christmas puai hman sian a si zo. Christmas zan ah mipi an pit murmo ko nan Jesu a ra thlen thu cu zohman in an tep ngah lo.

Palik cun ca-ik pakhat a phorh ih i pe. Wuang in a thih hlan ah a thuptei' ngan in palikpa a tanta mi a si. Buaibainak a reh tikah ka hnenih pe ding in a cah thu i sim. Wuang in himi palik thawi' tonawknak ding canvo kan neih thu a rel tiah i sim fawn. Ca cu ka vun pharh ih ka siar tikah:

Lee...

Minung hringnun ka suahsan thlang ding. Hitawk ihsin na parah lungawithu lo sim ka duh. Nang in thawnginn sungah i kuat. Cumi cu Khristian ttha pakhat si theinak ding canvo i pe vek a si. Ziangkim kharhkham theinak na nei. Asinan minungpawl parih ka duhdawt lainatnak pawl cu na kharhkham thei lo. Ka parih mi ttha lo pawl ka zawi-awi ngaithiam theinak thinlung khal na kharhkham thei lo. Nangma le nangmah run ngaihsak aw aw. Na hrangah thla ka cam. Ni khatkhat ahcun basketball kan lek tlang leh pei cu.

Na rualpi,

Wuang

Ka mit an hung ciar. Lungawi sawntu ding cu keimah ka si. Amai' ruangah thawnginn sungih hremnak ka tuar lo. Tu lawng ah leitlun ih thil tthenkhat cu kharhkham an theih lo timi fiangte'n ka theithiam. Wuang cu thawnginn a thlen lawngah thawnginn sungah duhdawt lainatnak ceng ding in a tuah thei.

Tu lawng ah fiangte'n ka theithiam. Shanghai ih ra tlun a tum ihsin a zalennak pawl a sungral ding ti a thei cia. Asinan a ttih lo. Donkhamnak pawl, kharhkhamnak pawl, buaibainak pawl cun mi ttha pakhat a sinak ding an kham thei lo. Buaibainak timi cu a hrangah thil thleng dah lo pakhat vek a si. Buaibainak ruangah mi tampi in an ttuan duh mi hnattuan an cawlhsan nan anih cun a cawlhsan lo. Ziangahtile "mi ttha ka si ding" timi ruahsannak a neih ruangah a si. Cumi a ruahsannak cu zo in an kharhkham thei ding? Ziangvek dinhmun boruak khal ah mi ttha pakhat si ding in a rak nung thei.

*Senpi Buaibainak - 1966 kum Buaibainak timi cu Tuluk ram ah 1966 ihsin 1976 tiang ih a thleng mi buainak a si. 1976 kum ah Mao Tse Tung a thi ih communist pawl kaihkhih an ton hnu lawng ah a cem mi kum 10 sung buaibainak a si.

Ngantu: Taiwanese canganthiam Lee Chia Tung (1986 January 30)

Lehnak: Nine Nine Sanay ih "Piksuh-Tamit Chin."