23 May, 2017

Chin Cafang le Roman Cafang Thuhla

Chin Cafang le Roman Cafang Thuhla

Roman lole Latin Cafang hi leitlun ah cangan kalhmang (writing system) ih an hman tam bik mi cafang a si. A tir ih Roman Cafang hmanglotu Hindi, Urdu le Somali ttong tivek khal in kap khat ih hman mi cangan kalhmang (alternative writing system) ah an hmang fawn.

Roman Cafang hi nitlaklam Greek cafang ihsin a ra hersuak mi a si. Etruscan miphun pawl in Greek cafang an pukcawi mi kha, Roman pawl in an run tthansohter. A rung her vivo tikah a tir ih cafang thleng aw khal an um ih, a hlo mi cafang tthenkhat khal an um.

Roman pawl ih an rak hman mi cafang pawl cu a hnuailam vekin an si:
A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z
(English le Chin ca ih kan hman mi J, U le W an tel lo)

Roman cafang a hmangtu ttong hmuahhmuah deuhthaw in "diacritics" an hmang. "Diacritics" timi cu cafang tlun lole hnuai ah, aw sang/aw niam langtertu ih hman mi hminsinnak khi an si. Ttong picang lakah, Roman cafang hmang cing ih "diacritics" hmanglotu hi English lawng a si.

Kan Chin ttong kan ngan tik khal ah "diacritics" kan hmang tuk lemlo. Mi tthenkhat in an hmang nan, hmang lo khal in siar a theih zet thotho ruangah, kan hmang lar lemlo a si thei.

Ttong tthenkhat cun Roman cafang kha sirhsan ah hmang in cafang danglam deuh an nei hai. Cuvek cafang danglam tthenkhat cu ă, â, á, é, í, î, ó, ẹ, ị, ọ, ụ, ã, ả, ẻ, ỉ, ỏ, ủ, ñ, č, ď, ě, í, ň, ř, š, ș, ť, ț, ú, ů, ž le đ tivek pawl an si. Kan Chin ca khal ah "T tawcuk nei" kan hmang ve. Roman cafang 'T' kha sirhsan ah hmang in, ca in tuahsaktu J. H. Cope in, kan ttong thawn a mil aw ding mi cafang danglam in rak tuahsak tinak a si.

Leitlun santiluan dawi zamrang thei deuh duh ruangah, a tir ah Roman cafang hmang lo cing in, Roman cafang run hmangsaltu ttong tampi an um. Soviet Dingkhawmram kuai hnu, le Leitlun Ralbuai Ttum Hnihnak hnu ah ttong tampi cun an ca kha Roman cafang ah an thleng.

Latin cafang a hmanglotu ttong pakhat ih awsuah kha Latin cafang thawn kan ngan tikah "Romanization" kan tuah tinak a si. Tthimnak ah Kawl pawl hi Roman cafang an hmang lo nan, vei tampi cu Roman cafang hmang in an ttong an ngan ttheu. Khami kha "Romanization" an tuah tinak a si.

Chin ca cu Roman Cafang hmang cia ih ngan a si ruangah "Romanization" tuah a ttul lo ti theih a si. "T tawcuk" hmannak ding ah "Tt/tt, tr" tivek ih kan tuah mi hi cu buainak tenau zet ah ruat theih a si.


No comments: