PU THANG TIN SUM IH BEZAI SIARSALNAK
(Bezai
Fakselnak)

Himi
bezai hi 1989 (himi fakselnak cahram ngantu kum khat a si lai) ah Canada ram ih
a rak ngan mi a si. A pa Pu Van Ir ai-awh in a ngan mi a si. Mirang le Lai in a
ngan. Raymond W. Beaver (Area Secretary/East Asia, U.S.A), Mackinnon
(President, St. F. X. University, Canada), Debra Mac Lellan (Canada), Wilf
Bean, Ph. D (Coordinator, Diploma Program, Canada), le Stephenie Flanders
(U.S.A) pawl in ttha an ti zet thu le an tthathnempi thu an ngan mi khal
“Keimah Khawte Fa” cabu sungah amah Pu Thang Tin Sum in a tarlang.
Fakselnak
lam ah kan feh hrih pei.
Primitivism
timi cu tluangtlemte’n a nungtu, khualrel (nature) thawn nai zet in a nungtu
hlanlai minung – “ramthimmi cungcuang pawl” (noble savages) kha nuncenphung
(civilization) in a siatsuah mi santhar minungpawl hnak in an cuangcuang sawn
timi thurin (doctrine) a si. Primitivism
cun khualrel ih tthatnak le hlanlai minungpawl nuntukhawsaknak ih duhumzia kha
a cawisang ih, santhar minung cu cuvek ihsin a tlusia tiah a ruat. A thu
laimubik pakhat cu, tthangso timi hi siatral tican a si (progress means decay),
timi hi a si.
Himi
cangvaihnak hi zabi 18 lai ah England le France ram ihsin a hung suak. A cinung
rak keuhtertu khawruahphung mithiampawl (philosophers) cu Shaftesbury
Khawpibawi (Earl of Shaftesbury) le Jean-Jacques Rousseau an si.
Shaftesbury
cun Pathian cu khuarel ah a um (exists) ih hlanlai minungpawl cu khuarel fehdan
vek vivo in an nun ruangah annih cu a tthangso mi minungpawl hnakin Pathian
thawn an nai aw sawn tiah a sim. Rousseau cun minungpawl hi kan pianken ahcun
mi ttha kan si nan mibulpak zalennak (individual freedom) a rekbet (stifled) tu
senpihlawm (society) ruangah kan thinlung tthatnak a siat vivo tiah a sim ve.
Primitivism
le ramthimmi cungcuang pawl a sunsaktu khawruahnak in calai khawvel ih romantic
cangvaihnak (romantic movement) le, a lehhnu ah, America ih hung suak mi
Kengkawhdik Phungthluk (Realism) cu a hliahkhuh nasa. Primitivism ih rahsuah cu
William Wordsworth ih kutsuak bezaipawl, James Fenimore Cooper ih
nunthulengpawl, le Michel Crevecoeur’s ih essay-cakuatpawl a si mi Letters from
an American Farmer ah kan hmu thei.
William
Wordsworth hin a bezai ah khuarel sunlawihnak tampi a tarlang, ttong
tluangtlamte a hmang (ceibawl ciamco mi a hrial), lothlotupawl ih nun a
tarlang, nauhak aa thuhlapawl a tarlang, ih nauhak thinlungput khal a sunlawih
ttheu. Wordsworth in Primitivism ruahdan a tarlang mi bezai hminthang pakhat cu
“My Heart Leaps Up” asilole “Rainbow” timi bezai kha a si. “The Child is father
of the Man” timi hi Primitivism phuansuahnak ropibik pakhat ah ruat a si.
Nauhak thinlung tlaitluang, khuarel ngainatu, cu upa ih tluk lo mi a si tican a
si deuh ruangah a si.
James
Fenimore Cooper cun savun lei-zuar-nak thuhla a ngan mi nunthuleng panga sungah
khuarel umtudan thawn naivai zet in a nungtu American Ramhrin miphun (Native
American) pawl kha ngaisannak le sunlawihnak thinlungput thawn a tarlang. Michel Crevecoeur ih essay-cakuatpawl ahcun
America ram sungah ramthar nor vovp ih a khawsatu minungpawl ih nuntukhawsaknak
thuhlapawl a cawisang.
Primitivism
hi a tlangpithu in pahnih ah an tthen. Sansiarnaklam Primitivism (Chronological
Primitivism) le Nunphunglam Primitivism (Cultural Primitivism) an si. Asinan
himi pahnih hi a hranpa tete ih thlurh theih ngai cu an si lo; an luhkalhawk a
ttul ringring thotho.
Sansiarnaklam
Primitivism cun tuisan/tuicaan hnakin a liam zo mi san/caan kha a ttha sawn
(tthimnak ah, santhar ih cetlam hnattuannak khawvel hnakin hlanlai ih
leiramttuan nuntukhawsaknak khawvel a ttha sawn, upa hnakin nauhak a ttha sawn
tivek in) tiah a ruat ih, milaihrin in
tuisan ih kan ton rero mi khawruahharnak le riahsiatnak pawl thuhla ah nunphung
le senpihlawm umtudan kha a mawhthluk.
Nunphunglam
Primitivism cun tuahcopthil (artificial) hnakin khuarel (natural) kha a sunsak
sawn, thiamnak phunkim zirsuak mi le hmuh-ruahdan hnok le tam a neitu hnakin
nauhak vek ih a tlaitluang mi le zirh a si lo mi kha a sunsak sawn,
ciamciamtei’ duansuah mi thil le khontthawl cop ih cang mi thil hnakin thinlung
ih a tursuahdandan in a rung suak mi le supawknak um lo ih phosuah mi kha a
sunsak sawn ih, thiamzung (art) hnakin khuarel kha a sunsak sawn.
Chinmi
khal in Khristiannak le nunphung thuhla kan rel tikah himi khawruahnak hi a
lang tam zet. Hlan pupapawl ih zumnak a rak hngehkhohzia, kan tluk lo zia tivek
ihsi thok in kan pupa nunphung ahcun rukru an um lo thu, fala an him thu tivek
kan rel ttheu mi tiang in Primitivism rong a kai mi khawruahnak an si ve.
Khawruahnak
kalhmang pakhat cu a famkim thluh thei lo cio ko nan, tthatnak zawn an neih
thluh ruangah Primitivism thuhla hi theih le zingzoi tlak khawruahnak cu a si
hrimhrim.
Kan
Chin biazai khawvel ah leitlun bezai khawvel ih a lang mi khawruahnak ci khat a
kengtu bezai kan rak neih hi lungawiza a si ih, Phunsangtlawng ih Chin ca zir a
si thei tla ahcun telh ttha rori a si. A thar ih siarsal ding in a bezai cu vun
tarlang sehla.
ZIANGRUANGAH
RAMTHIM MI-A, MI TTHANGSO LO PAWL IN TI?
Ziangruangah
ramthim mi-a in ti a si pei?
Ah!
Ka thei zo;
Ziangahtile
anmah vek in minung siar cawk lo
Nunau,
nauhak, misual sual lo ti lo
Mi
hmuahhmuah thahtheinak
Attom
bom tuah ka thiam ve ngai ual lo.
Kei
ka thiam ve mi cu
Conkiang
le thal lawng tuah ka thiam
Ka
conkiang le ka thal in
Ka
ralpawl siar lo ka that dah lo.
Minung
pakhat lawng ka that thei.
A
sual lo mi nunau, nauhak ka that dah lo.
Ziangruangah
mi tthangso lo in ti a si pei?
Ah!
Ka thei zo.
Anmah
vekin kan leilungpi boruak siatsuahtheinak
Thiamnak
sang ka nei ve lo.
Kei
ka thiam ve mi cu
Ka
tesin fahniang pum khop an hawltheinak
Lo
thlawhnak hriam le hrei ser ka thiam.
Thang
Tin Sum
Himi
bezai hi nunthuanthulam fakselnak (biographical criticism) khal in thlirsalnak
tuah sehla a ttha zet ding. Amah Pu Thang Tin Sum hi Myanmar Council of Churches
ih Adult Literacy Project hotu ttuan in khawteberek hmun-i-kip ah a feh. Amah
khal in “Keimah Khawte Fa” a ti awk bang in khawte ih suak a si fawn. Khuarel
thawn nai zet in a nung-dah-tu, le a nung-rero-tu pawl ih thuhla a thei zettu a
si.
Khatlam
ah leitlun ih ram tthangsobik pawl ah vei tampi a feh rero ih, hmuhton mi tampi
neitu a sinak dinhmun in “tthansohnak” timi parih a hmuh-ruahdan ra suak mi kha
amai’ nunthuanthu ihsin thlirsalnak tuah theih a si. Amah Pu Thang Tin Sum ih
ngan mi “Keimah Khawte Fa” cabu sung khal ah nunthuanthulam fakselnak hrangah
siseh, fakselnak kalhmang dangdang hrang khal
ah siseh, sirhsan theih mi thuhla phunphun a ngan.
Cubang
in fakselnak theory dangdang a si mi Ruang-am Phungthluk (Formalism), Fakselnak
Thar (New Criticism), Deconstruction, Psychoanalysis, le a dangdang hmang khal
in fakselnak tuah vivo sehla a duh um zet ding.
Ziangahtile phunsangtlawng ih zir ding si bang sehla tlawngta kha
“Ziangruangah Ramthim Mi-a, Mi Tthangso Lo Pawl In Ti?” timi bezai kha Fakselnak
Thar hmang in simfiang aw” tivek thusuhnak siseh, “Ziangruangah Ramthim Mi-a,
Mi Tthangso Lo Pawl In Ti?” timi bezai sungih bezaipu in Primitivism a hmuhdan
rel aw” tivek siseh, thusuhnak dangdang khal, tuah a ttul ttheu ruangah a si.
Siang
Lian Uk Kianghro
Ref:
1. Pu
Thang Tin Sum, Keimah Khawte Fa, Yangon: E. L. C, December, 1999.
2. Kathleen
Morner & Ralph Rausch, NTC’s Dictionary of Literary Terms, New York: NTC
Publishing Group, 1998.
3. Kianghrol,
Calai Zirnak Hmaihruai, Tahan: Zolun Computer, 2011.
No comments:
Post a Comment