CAFANGKOM REMSALNAK THUHLA III
GERMAN CAFANGKOM REMAWLNAK
(German Spelling Reform)

German cafangkom remsalnak cu 1901 kum ah cozah in a rak tuah. Himi ah
cafangkom hlun kalhmang tthenkhat cu an rem. Tthimnak ah ‘th’ hmannak
tthenkhat ah ‘t’ an hmang, hyphen (-) hmannak hmunpawl an thleng,
cafangkom tthenkhat ah ‘c’ kha ‘z’ ah an thleng. 1944 kum khal ah
cafangkom remsalnak dang pakhat tuah an tum. Asinan Leitlun Ralbuai II
in a run cimpam ruangah a riaral.
German cafangkom hi cu a tir
ihsin English le French cafangkom hnak cun a hngelhnget sawn. Asinan
ttha sinsin ding le tluangtlam felfai sinsin ding ih remsal duhnak a um
vivo ruangah 1996 kum ihsin cafangkom remsalnak tuah sal a si.
1996 GERMAN CANGANPHUNG REMSALNAK
(German orthography reform of 1996)
Anmah German-pawl ih kawhdan cun hi mi canganphung remsalnak hi
Rechts-chreibreform ti a si. German cafangkom zir a ol sinsin theinak
dingah tluangtlamter sinsin ding ruahsan ih zuamnak a si tiah Chris
Upward cun a sim (Upward, Chris (1997). Spelling Reform in German.
Journal of the Simplified Spelling Society J21: 22-24, 36.)
Asinan an remsalmi cu hman cia mi thawi’ danglamtuk, nel um lo tuk, si
lo ding ih ralring phah in an tuah. 1996, July thla ah Austria khawpi
Vienna ah German ttong a hmangtu Germany, Austria, Liechtenstein le
Switzerland rampawl ihsi palaipawl cun lungkimtlangnak an tuah.
Kalhmang thar an tuah mi ah (1) Awn le ngan mi cafang remawktonnak
(correspondence between sound and written letter), himi ah hin pukcawi
ttongfang (loan word) cafangkom dan khal a tel; (2) cafang pi hman dan
(capitalisation); (3) ttongfang peh ding le tthen ding (joined and
separate word); (4) hyphen ret mi cafangkom (hyphenated spelling); (5)
punctuation; (6) catlang cemnak ih hyphen ret dan (hyphenation at the
end of a line) tivekpawl an tel. Hmun hmin le innsang hmin tivek cu
remsalnak ah an telh hrih lo.
REMSALNAK THUHLA IH ELAWKNAK
1960 kumpawl ah mithiampawl tiang tel ttul khop ih elawknak a rak suak
zo. Mino tthenkhat in cafangkom remsalnak cu palbetawknak le zatlanglam
nuainamawknak (social oppression) phun khat ih an ruah ruangah a si.
Asinan remsalnak duhtupawl cun German canganphung cu felfai, tluangtlam,
siar le ngan le thiam ol sinsin ding in remsalnak kan tuah a ttul an ti
ve.
Remsalnak tuah a duhtupawl in an rel tambik mi cu thilhmin
tlangpi pawl (common nouns) cafangpi ih ngan mi hlon ding thu a si.
Cuvek remsalnak cu Nordic rampawl ahcun tuah a si zo fawn. Nordic
rampawl timi cu Denmark, Finland, Iceland, Norway, le Sweden pawl an si.
Annih hi German ttong a hmangtu ram an si hai.
MITHIAM RUAL IN 1980 IHSIN REMSALNAK TUAH AN THOK
1980 kum ah Ramtamhuap Cafangkom hrang Ttuantu Pawlpi a si mi
Internationaler Arbeitskreis für Orthographie (International Working
Group for Spelling) an din. Sungtelpawl cu Nisuahlam Germany (East
Germany), Nitlaklam Germany (West Germany), Austria le Switzerland
ram-pawl ih ttongphungthiampawl (linguists) an si.
Himi Working
Group in thubur an rot mi pawl cu Austria ram Vienna khawpi ah 1986 le
1990 kumpawl ah tonkhawmpi (conference) tuah in an relkhawm. Himi ttum
ah German ttong hmannak hmun tin ihsin palaipawl cu Austrian cozah in a
sawm hai. Tonkhawmpi veikhatnak an ttiak zawng ah cafang pi hmandan
remsalnak tuah ding mi thubur cu German ttong remsalnak (German language
reform) thlawhhma pahnihnak (second phase) ah tuah leh ding in an
tthawn.
1987 kum ah federal ramkulhpawl ih Nunphunglam
Tlangbawipawl (Ministers of Culture of the federal states) cun Maanheim
khawpi ih Institute for the German Language le Wiesbaden khawpi ih
Society for the German Language cu canganphung kalhmang thar tuah ding
in ttuanvo an pe. 1988 kum ah himi pawlkom pahnih cun kalhmang huapkau
zet pakhat, famkim hran lo, an suahpi. Tthimnak ah tuihlan ah Der Kaiser
ißt den Aal im Boot ti ih an rak ngan mi kha Der keiser isst den al im
bot ti ih ngan ding ti a si. A sullam cu ‘Kumpi in lawng sung ah ngarul
a ei’ (The Emperor eats the eel in the boat) tican a si. Asinan an
thubur cu mipi in an hnong lohli.
Curuangah Nunphunglam
Tlangbawipawl khal in an thubur cu an cohlansak nawn lo. Cui caan hrawng
ahcun Switzerland, Austria, le Nisuahlam Germany pawl khal ah
canganphung remsalnak tuah ding ih ttuantu pawlkom an ding ve hai zo.
1992 kum ah International Working Group cun leitlun pumpi huap ih
German cafangkom remsalnak tuah ding ih thuburnak a si mi Deutsche
Rechtschreibung — Vorsch-läge zu ihrer Neuregelung (German Spelling —
Proposals for its New Regulation) thuduan a suah. 1993 kum ah German
Nunphunglam Tlangbawipawl cun cafangkom remsalnak hrangih ttuantu pawkom
43 cu anmai’ hmuhdan run tarlang cio ding in an ko (Cafangkom remsalnak
veitu pawlkom an neih zat lawng hman hi hminsin tlak a si).
An hmuhdan an rel mi pawl cu Germany (himi ttum ahcun Germany ram cu pum
khat an si zo), Austria, le Switzerland rampawl ah an ngaisak hai. Cui
ttum ih pawlkom pakhat le pakhat hmuhdan an ngaisakawk-ton-nak ruangah
Working Group cun thilhmin (noun) hmuahhmuah cafang pi (capital letter)
ih ngan nawn lo ding ih thubur an tuah mi cu an hnuk kir sal ih, thil
dangdang khal ah hmuhdan thar an hlawm aw ton hai.
1994 kum,
Vienna khawpi ih tonkhawmpi vei thumnak an tuah hnu cun an lungkim tlang
mi thuhlapawl cu anmai’ cozah cio hnen ah pompi ding in an dil hai.
German Nunphunglam Tlangbawipawl cun kalhmang thar cu 1998, August 1
ihsi hmang thok ding in an ruatcat ih thlengawknak canbi (transitional
period) cu 1998 ihsin 2004-2005 tlawngkai kum (school year) tiang a si
ding thu an phuang.
ZIR THOK A SI
1996, July 1 ah German
ramkulh hmuahhmuah (Bundeslander pumpi’n) le Austria, Switzerland,
Liechtenstein, le German ttong hmangtu umnak rampawl (Luxembourg cu a
tel lo) cun cafangkom thar cu 1998, August 1 ihsi hmang thok ding in an
lung a kim hai. Luxembourg ram ih zung ttong pathum lak ah German ttong
hi pakhat a si ve. Himi ttum ih an cohlan mi cafangkom kalhmang hi
Germany ram ih ramkulh malte cun 1996-1997 tlawngkai kum ihsin an rak
hmang thok zo lam.
THLENGAWK CAANBI RUANGIH ELAWKNAK
Thu
zilzuang pakhat cun cafangkom remsalnak tuah ding ih thlengawk caanbi
kum sarih timi cu a reituk ti ih lungkim-lo-tu an tam a ti. Cupawl cun
metric system (a sau/san lam metre hmang in, a rih lam tahnak kilogram
hman kalhmang ti hrih mai sehla) thlun dingih thlengawknak, euro paisa
hmannak, Sweden ram in lamzin fehdan kalhmang kehlam ihsi vorhlam ih a
thlengnak tivek zoh tikah hivek remsalnak hi cu thlengawknak caanbi ret
tawi a ttha sawn an ti. Caanbi a reituk ahcun mi tampi cu an daithlang
ding, a thar ngaihsak lo in an um lawk ding, elbuaiawknak caan a um rei
ding ih, a hlun ah kirsal a olte an ti.
A ngaingai khal ah kalhmang thar a cohlangtu le a hlun ih ttang-eueu-tu ti’n bur hnih ah an tthen aw.
Asinan a tlun ih hmuhdan cu thil famkim lo a si. Ziangahtile
Nunphunglam Tlangbawipawl ih thupek cu tlawnginn le zungpawl lawng ah
hmual a nei ih, a lenglam zaran mipi cun a duh sawn mi cafangkom
kalhmang kha zalen zet ih a hman thei lai ruangah a si. Curuangah
cafangkom remsalnak hi caanbi tawite men ih tuah ci a si lo. Mi bulpak
cio ih cafangkom kha cozah khal in a pompi thei a si hman ah calaibuuk
thawng tampi sungah cabu le mekazin hlun a billion tel in an um
tthentthen lai. Cu pawl cu cafangkom kalhmang hlun hman mi hlir an si.
Sumpai hman mi thlengnak (currency change) asilole lamzin zawhdan
kalhmang thlengnak le cafangkom thlengnak cu khaikhin theih ci a si lo.
Sumpai hman mi thlengnak ahcun a hlun kha hman a si nawn lo vivo ih a
hlo vuarvi mai. Lamzin zawhdan kalhmang thlengnak ah phei cun thleng hnu
ih kalhmang hlun hman cu ttih a nung zet mi a si. Asinan cafangkom
remsalnak ahcun a hlun kha zamrangte’n a hlo thei lohli dah lo.
MISENPI ELBUAIAWKNAK
A tir ahcun remsalnak hin zaran mipi a hip lemlo. Asinan ramtamhuap
tumtah mi phuansuahnak (international declaration of intent) hminsen an
kar hnu cun ngaihven a hlawh. Kalhmang thar a dodal-hmaisabik-tu cu
tlawngsayapawl an si. Frankfurt Cabu Zuar Puai (Frakfurt Book Fair –
Germany ih cabu zuar puai ropibik) an tuah ttum, 1996 kum ah, Bavaria
ramkulh ih tlawngsaya Friedrich Denk cun canganthiam le dengfelphung
mithiam (scientist) za tampi hnen ihsin remsalnak hnukkir ding ih dilnak
hminsen (signature) tampi a rak la ngah.
A bawmtu hminthang
pawl cu 1999 kum ih Nobel Calai Laksawng ngahtu canganthiam hminthang
Gunter Grass (1927- ), canganthiam hminthang Siegfried Lenz, canganthiam
Martin Walser, thuanthucawn nganthiam Hans Magnus Enzensberger, le
nunthuleng nganthiam Walter Kempowski pawl an si. Cafangkom remsalnak
dokalh ih duhphorh lamzin zawhnak cun ram pumpi a hrawhsuak ih Cafangkom
Remsalnak Dodaltu Tlawngsayapawl, Wir Lehrer gegen die
Rechtschreibreform (Teachers Against the Spelling Reform) timi hmin
tiang in duhphorhnak an tuah.
Duhphorhnak kaihruaitu cu
tlawngsayapawl le cangvaitu (activist) Manfred Riebe an si. 1997, May
thla ah German Cafangkom le German Ttong Tthansohternak Pawlpi a si mi
Society for German Spelling and Language Cultivation cun cafangkom
remsalnak a dodal thok ve ih cafangkom remsalnak dodaltu pawlkom khal a
din.
Thubuai cu a sosang vivo ih thutthenzung tiang a thleng.
Ramkulh dangdang ah thutthen tlukternak dangdang a um. Curuangah Germany
Rampumhuap Ukhruaiawknak Thutthenzung Bundesver-fassungsgericht
(Federal Constitutional Court of Germ-any) cu kalhmang pakhat tuah fial a
si.
1998, May thla ah Theodor Ickler , Helmut Jochems, Horst
Haider Munske le Peter Eisenberg ih hoha mi ttong le calai professor 550
rual, cafangkom remsaltu lakih teltu Collège de France phunsangtlawng
ih Harald Weinrich le Académie des Sciences Morales et Politiques
phunsangtlawng ih Jean-Marie Zemb tei’ pahnih, le mi dang pawl cun
Federal Constitutional Court hnen ah cafangkom remsalnak cu hlon thla
ding in an dil.
Asinan 1998, May 12 ih Thutthenzung Sang (High
Court) in tlawngsaya pawlkom ih thubur ngaisaknak a neih hnu (cafangkom
remsalnak dodaltu pawlkom lakah tlawngsaya pawlkom lawng hi an thubur a
ngaisak), 1998 kum July 12 ah Nunphunglam Tlangbawipawl in cafangkom
remsalnak an tuah mi cu cozah dan khal in a pompi tiah a phuang sawn
riangri.
Germany ram ih Schleswig-Holstein ramkulh ahcun 1998,
September 27 ah, mipi duhdan laknak (referendum) an tuah ih cafangkom
kalhmang hlun ih kirsal ding lam in a neh. Asinan ramkulh tlangbawi pi
(prime minister) Heide Simonis cun mipi hmuhdan cu tlangsuakbu ih vote
(parliamentary vote) thawn 1999 kum ah a hnukkir sak sal.
NETALAM TTHANSOHNAKPAWL
1997 kum ah kalhmang thar ih tlaksamnak um thei mi pawl cingfeltu ding
ramtam huap kawmitti an din. 2004 kum ah German Federal Fimzirnak lam
Tlangbawi (Education Minister) Edelgard Bulmahn cun himi kawmitti hi
German cafangkom lam ah thuneihnak kau zet pek a si thu a phuang. Asinan
cafang pi thlengnak (capitalisation change) tivek thuburnak khungkhai
(extreme) pawl ahcun Nunphunglam Tlangbawipawl ih lungkimnak lak a ttul a
ti.
Ramtamhuap kawmitti cun cafangkom remsalnak tuah cia mi
zohfelnak nei in a thar a suah. Asinan an suah mi cu 2004, March thla ih
tuah mi Nunphunglam Tlawngbawipawl Tonkhawmpi (Conference of Ministers
of Culture) cun a pompi lo lala. Tlangbawipawl cun lehhnu ahcun kawmitti
cu German Academy for Language and Poetry thawi’ ttuan tlang ding in a
fial fawn. Academy hi a tir ihsi cafangkom remsalnak soisel-nasa-tu a
si. Cuihleiah kawmitti hlawmkhawmawk dan khal an thleng deuh.
2004, July thla ah Nunphunglam Tlangbawipawl cun remsalnak tuah cia mi
lak ih thleng sal an duh mi pawl an phuang lala. Himi ahcun hlanlai
cafangkom kalhmang le cafangkom kalhmang thar a pahnih ih cohlan theih
in an tuah. Cun, Council for German Orthography an din. Ram panga ihsin
ttongphungthiampawl (linguists), casuahtupawl (publishers), cangantupawl
(writers), thuthangpalaipawl (journalists), tlawngsayapawl le
nu-le-papawl (parents) ih aiawhtu mithiam cuangmuar 38 hril ih an din mi
a si. A um cia mi ramtam huap kawmitti ih dinhmun run luahtu Council
cun cafangkom remsalnak tuah mi lak ih elbuaiawknak a suahlonak zawn
pawl kha somso ding in le, elbuaiawknak a suahnak zawn ahcun a huap kau
zawng ih pompi phah in hna a ttuan. Council ih zohfel mi remsalnak
kalhmang cu 2007, August 1 ihsin hmual nei ding ah nemhnget a si.
DAAN HUVANG THAWN
Rel zo bang in, German cafangkom remsalnak cu 1996, July 1 ah Germany,
Austria, le Switzerland ram pawl aiawhtu palaipawl ih lungkimtlangnak
tuah mi parah a tthum aw. Asinan hi mi lungkimtlangnak hi thlun tengteng
ding ti ih thuhla khohkhah cu a si lo. Germany aiawh ih hminsen kartu
cu Nunphunglam Tlangbawipawl Tonkhawmpi ih hotu Karl-Heinz Reck, le
Ramsung Zeizok Ramdingkhawm Tlangbawizung (Federal Ministry of the
Interior) ih tlangsuakbu sungttuan (parliamentary secretary) Eduard
Lintner an si.
Asinan cafangkom remsalnak hi rampumpi
tlangsuakbu cun a relfel dah lo. Cuti si sawn lo in German Thutthenzung
Sang cun rammipi tlawnginn ih zirter theinak thuneihnak cu Nunphung lam
Tlangbawipawl a pe. 2005, August 1 ahcun cafangkom kalhmang hlun
tlawnginn ih zir cu a dik lo a si tiah ramkulh tamsawn cun an ruat.
Asinan Bavaria le Sakta Rhine-Westphalia ramkulh ahcun remsalnak hi pom a
si hrih lo. Asinan 2006 ihsi cun Bavaria le Sakta Rhine-Westphalia
ramkulh ih rammipi tlawnginnpawl khal ah kalhmang thar cu zir tengteng
ding (compulsory) ah a cang zo. Tlawnginn ihsin cafangkom kalhmang thar
cu German ttong hmangtu mipipawl lakah a darh vivo ding tiah an zum.
HMUAL A NEI VIVO
2004 hrawng ahcun Germany ih sutsuah media (printed media) tamsawn cun
remsalmi cafangkom an thlun tamsawn. Die Zeit, Neue Zürcher Zeitung,
Frankfurter Allgem-eine Zeitung, Süddeutsche Zeitung tivek thuthangca
tthenkhat cun anmahte’n bulpak canganphung (in-house orthography) an
tuah ih an hmang. Asinan thuthangca tamsawn cun German thuthangca agency
pawlpi Deutsche Presse Agentur (DPA) le Reuters thuthangzung ih ruahman
mi canganphung an hmang. DPA ih ruahman mi hi remsal mi cafangkom thawn
a naiawk zet ruangah kalhmang thar hmangtu ah ruat a theih.
Cabu ahcun remsalnak ih hmual neih le neih lo cu a cabu sung thuhla
(subject) par ah a tthum aw. A suahtu (publishing house) ih zir in a
dang deuh phah fawn. Suah thar mi cabu zatek 80% cun cafangkom thar an
hmang. Tlawng zirca le nauhak siar ding cabu cun a tlangpithu in
cafangkom thar an hmang. Asinan tlawng zirca ih hman mi nunthulengpawl
cafangkom dan ahcun a ngantu ih duhdan ah a tthum aw. Rotling calai
kutsuak (classic work of literature) pawl cu a tlangpithu cun thleng mi
um lo in (cafangkom hlun vek in) an suah ttheu. Asinan tlawnginn ih zir
ding ih duansuah an si ahcun cafangkom thar hmang ih duan sal an si
`heu. An hmang rawi lai nasa tinak a si.
DODALTU DANG PAWL
Thlengawknak caan cu cem zo hman sehla remsalnak a duh-lo-tu cu an um
tthiamtthiam ko. Tuan deuh ih a rak dodaltu tthenkhat vun rel lang leh
sehla. Remsalnak duh lo ruangah sanphungthiam (historian) le canganthiam
Reinhard Markner cun cangantu le mithiam langsar tthenkhat ih
somdawlnak thawn German Ttong Zirhliahnak Pawlkom, Forschungsgruppe
Deutsche Sprache (FDS) (German Language Research Group) cu 2002 ah a rak
din.
2003 khal ahkhan Bavarian Nunphunglam Tlangbawi Hans
Zehetmair cun cafangkom remsalnak cu thil sual a si a rak ti. Friedrich
Denk khal in thuthangpalai le canganthiam Hans Krieger le, cafangkom
remsalnak soiseltu dang tampi ih bomnak thawn Rat für deutsche
Rech-tschreibung” (Council for German Spelling) cu 2004, August 22 ah a
din.
Ramkheltu lak khal ah Lower Saxony ramkulh ih
Hotu-Tlangbawi (Minister-President) Christian Wulff cun Germany cu
cafangkom hlun ih a kirsal tengteng a ttul tiah a rak sim. Saarland
ramkulh ih Hotu-Tlangbawi Peter Müller khal in, “Cafangkom remsalnak hi
tumnak dik lo a si ih, mi tamsawn khal in an cohlang lo. Ramkheltupawl
in remsalnak hi kan hlon hlo a `ul,” a rak ti ve. Christian Democratic
Union hruaitu Angela Merkel (tulaifang Germany Tlangbawi Pi), le
Christian Social Union of Bavaria hruaitu Edmund Stoiber tivek pawl khal
in cafangkom remsalnak hi tthulhsan ding in thubur an rak tuah dah
fawn.
COHLANNAK DINHMUN
a. Germany ah
2004, July 1
ih TV mekazin thuthang pakhat a si mi ‘Panorama’ in a phuandan cun,
“Cafangkom thar cu kum ruk sung hman a si hnu hman ah German misenpi
zatek 77% cun cafangkom remsalnak hi thil ttha ah an ruat hrih lo. Himi
hi mipi hmuhdan lakkhawmnak ihsi a langdan a si. Pitling cia tamsawn cun
kalhmang thar hi an hnong ih, a hnongtu pitling lakah zatek 81% cu kum
30 le 40 kiangkap an si. Cun, Germany rammi panga ih pakhat (zatek 21%)
vivo lawng in cafangkom remsalnak hi cohlan tlak ah an ruat.”
b. Switzerland ah
Switzerland ahcun cafangkom remsalnak hin ngaihven a hlawh tuk lo.
Ziangahtile cafangkom remsalnak ih an rem mi langsarbik “ß” cu
Switzerland ahcun an rak hmantuk lemlo cia mi a si. Swiss thuthangca le
mekazin tamsawn cun anmai’ rak hman cia mi bulpakzung kalhmang (house
style) an thlun men. Asinan Switzerland ih nitin thuthangca tumbik Neue
Zürcher Zeitung cu cozah ih fehpi mi kalhmang thawn pial aw verver in a
feh. 2004 kum ah Schweizer Monatshefte thuthangca cu Swiss cafangkom
hlun ah a kir sal.
c. Liechtenstein
Liechtenstein ram khal hin Switzerland ih hman mi cafangkom kalhmang hi a hmang ve.
d. Austria ah
Austria ih thuthang kampanipawl cun canganphung remsalnak cu an
relkhawm `heu. Asinan ziang thutluknak hman an tuah dah hran lo.
Cafangkom hlun ih kirsal a duhtu an tam hrih ding ti ah ruah a si.
Austria ih thuthangzung tthenkhat cun cozah ih hman mi kalhmang thlun lo
in mai’ bulpak ngandan in an ngan men. 2004, August ih mipi hmuhdan an
lak mi ah cun zatek 62% cun kalhmang hlun ih kirsal an vei sawn.
Austria ram ih siar hlawhbik thuthangca Kronen-Zeitung kampani cun 2004,
August 16 ah cafangkom kalhmang hlun ah ka kirsal ding tiah a phuang;
asinan a kirsal ngaingai leh lo.
Peh lai ding.........
No comments:
Post a Comment