Na Zuam Ngaingai maw?

Nun Tthansohnak (XVI)

 Na Zuam Ngaingai Maw?

Himi ngantu John Harold Johnson (1918-2005) hi vundum mi rethei zet sungkua ih suak a si. A pi le pu pawl cu sal an rak si. Asinan a zuamnak ruangah Amerikan Cabusuahnak Khawvel ih mi cungcuang zet ah a hung cang.

           

Vundumpawl hrangih suah mi Negro Digest (zal-pai mekazin), Ebony, Jet, Black Star tivek mekazinpawl a suah ih Amerikan ah nasa zetin a hlawhtling. Kum 30 a luan pekte, 1951 kum ah Amerikan ram ih mino cuangmuarbik 10 ah a tel ban.

           

Lehhnu ahcun Johnson Publishing Company (Johnson Cabusuahnak Kompani) lawng si lo in Amkhamnak (Insurance) ~uanrian, Bank ~uanrian, Radio Awsuahnaklam (Radio Broadcasting) ~uanrian tivekpawl khal a tuah vivo ih, a hlawhtling vivo fawn. 1996 kum ah Amerikan ram ih sunlawihnak sang zet Presidential Medal of Freedom laksawng a ngah.

*****

           

Ka thluak sungah fiang zetih a lang ringring mi lakah ka cinken hmaisabik mi  pakhat cu ka nu thawi’ kan tlan ciamco lai a si. Kan kiangkap ih um mi nunnak nei hmuahhmuah - mipa, nunau, nauhak le uico le zawhte tiangin kan tlan ciamco.

           

Cu mi cu 1927 kum a si. Cu lai ah kei cu kum kua ka si. Kan umnak khawpi tlun ih um mi tikhuah dawlnak pan in kan tlan ciamco. Kan khua ka ti mi cu Amerikan ram thlanglam, Arkansas (Arkinsaw) ramkulh ih Arkinsas City khawpi a si.

           

Mississipi tivapi saklam ih tikhuahpi pakhat a cim ih, tidai a rung len ciamco ruangah thih `ih ah thih `ih lo in kan tlan             A feh tik khalah dinghte’n a feh. A lu a tung. Ruangrai le thiamtlinnak a niam lo mi nunau pakhat ih umtudan ciah a si ko.

           

Ka nui’ hringnun ah harsatnak tampi a rak thleng zo. Beidongnak ding le `ihphannak ding pawl khal a rak tong zo. Asinan cu mi pawl cun ka nu cu mi pitling pakhat ah an canter sawn. Retheih zonzaihnak phunkim a tuar zo. Curuangah a hmailam hringnun hrangah `ih ding a nei nawn lo.

****

           

Ka pa cu pa nel-um zet a si. Asinan leitlun hringnun a hmang rei man lo. Kum ruk ka ti kum ah, thing-ah-cet ah cangsualnak pakhat a tong ih in thihsan. Ka pai’ thih hnu kum khat a rei ah ka nu cun pasal dang a nei sal. Ka pa-ei ih hmin cu James Williams a si ih, sangrawhnak hmun ah sangkuattu a `uan. Pa-ei pakhat dinhmun in a siava lo. Buainak kan nei dah lo. Inn ih thuneitu bik ka nu a si ruang khala a tel ding.

           

Ka nu cu dan le dun nei fek zet a si. I zirh in nun i sim ringring. A zirhhruainak somdawltu ih funghreu hmangtu khal a si. Midangpawl in ziangruangah kuak na fawp lo tiah in sut `heu. Kuak ka fawp lo nak san cu, kum hra mi ka si hrawngah inn dunglam ih kuak ka fawp thup lai ka nu in i kaih ngah ruangah a si. Cu mi lai ih i hremnakpawl kha tuini tiang ka hngilh hrih lo.

****

           

Kan innsang ah sumpai kan nei lo. Asinan kan rethei lo. Hi mi hi a thupi zet. Ka ril a rawng dah lo. Thlatang caan khalah khaw hlumtertu kan nei. ~hal caan khalah kut-herh vur-kuang hlunpi hmangin vur kan tuah ih kan ei thei fawn.

           

Asinan ka nauhak lai hmuahhmuah ah ka ruahsan mi pakhat a um. Cu mi cu ka kiangkap ih thlanhri, thisen le mithli thawi’ ciahpiah aw - bal `iam`iam hringnun hnakih dinhmun sang sawn thlen duhnak sunmang a si.

           

Asinan cui’ sunmang hlensuah ding in dawnkhamtu harsatnak pakhat a um. Ziangahtile Arkansas City khawpi ah Negro nauhak hrangih on mi Suakthuan Tlawng a um lo. Curuangah 1931 kum, ka kum 13 ti kum ih phun riat ka kai tikah hi mi hi ka hrangih tlawng sangbik, a netabik a si sikhawh, kei khal ka hmai ih rak fehtupawl vek thotho in rethei harsa zetin ka nun cu ka hmang thlang ding a si hi tiah ka khawruah a har duahdo.

           

Asinan ka rak ruat sual. Ka nui’ lungput tumruh zet le tairial suah ih zuamngam a huaisennak ka rak ruat tel lo. Ka nu cu, zokhal an ngah duh mi ngah ding ih an zuam taktak ahcun an ngah tengteng ding ti ih zum hngettu a si. Arkansas City khawpi ah vundum nauhak pawl hrangah Suakthuan Tlawng a um lo khalah a poi lo. Chicago ah tlawng `ha tampi a um. Saklam ih khawpi dangdang khalah tampi an um. Cuvek canpual a um ruangah vundumpawl in saklam an pan rero a si lo maw? Kannih khal kan feh duh ahcun zalen zetin kan feh thei ve. Pakhat lawng a `ul. A fehnak ding lamzin hrangih `ul mi sumpai neih ding a si. Chicago cu a hla zet. Tlangleng to man a tam. Kan hrangah phei cun tlangleng man daih paisa neih a ol lo.

           

Ka nu cun a fapa cu khawpi ah hruai in tlawng a kaiter ding ih, ni khatkhat ahcun mi thupi pakhat ah a hung cang ding tiah ruahsannak a nei. Mi zaran hrang ahcun hmuh cia theih lo hmailam caan cuvek ih thlir ngam, zum ngam ding cu a ol-ai lo.

           

1932 ku, June thla ih Lailak Tlawng ka `heh tikah Chicago fehnak ding tlangleng man daih paisa kan khawl ngah hrih lo. Asinan ka nu cu a bei a dong lo. A let hnih in sumpai a hawl. Tikhuah-tikong laitupawl ih riahnak hmun ah rawl a suang. Hnipuan a sawp. Hnipuan a nawt. A ngah thei mi hna tapoh a `uan. Cu mi kum `hal pumpi’n ka nu cun kebeu tha suah in hna a `uan. A taksa, thinlung, thlarau hmuah in hna`uan, hna`uan, hna`uan ti hlir a si. Cu tluk ih ka nu hna a `uan cun ka nui’ behbawm ah kei khal ka rak tel a `ul. Minung sawmnga lai hrangih rawl suan le thil sawp cu ka nu amah lawng in a neh nawn lo tikah kei khal in ka bawm ve.

           

~hal caan cu nuamtete’n a liam vivo. Asinan boruak a `ha hrih lo. Tlawng on caan khelh ih Chicago feh ding cu a cang thei lo ti a fiang deuhdeuh. Kan sunmang a hlohvai zik cuahco caan ah ka nu in mangbangza thu pakhat i sim.

           

“Chicago fehnak ding paisa kan neih daih thei hlan sung cu phun riat na kai peh ding,” timi a si.

           

Ka nu in lamzin kilkawr lakih ka veivah men a duh lo. Hna`uan khunghar le siava `uanter khal i duh lo. Curuangah a duh lo mi pawl ka hrial theinak dingih a hril mi lamzin cu phun riat kai sal a si. A `ul ahcun kai sal rero a si mai.

           

Mi tampi in in hnihsan hai. Ziang ngai hung si cuang lo ding nauhak pakhat hrangah thi-fa-hnuk-cat ih zuam a `ul maw si? Na aa thlang maw si? tiah venghnenpawl in ka nu cu an mawhthluk. Ka nui’ pasal khal in ka nui’ thil ti dan cu a cang thei ngai pei maw tiah a ringhlel thlang. Asinan ka nu cu mah le mah humawknak `ongkam a `ong lo. Hna a `uan sinsin. Sunmang a man sinsin. Sumpai a khaw sinsin men.

           

“A cang tengteng ding ti kha fek zetin kan zum ding ih, mai hril mi zuamawknak ah tairial suah ih kan zuam ahcun hlawhtlinnak timi cu a rak tlan hlo kel lo,” tiah ka nu in a ti.

           

Cutin kum khat lenglo sung ka nu cun amai’ hna`uan cu `hulhsan rinhlelh tumnak nei riai lo in a `uan peh vivo.

           

1933 kum, July thla ah ka nu in thlanhri baksen tla ih a hawlsuah mi dollar malte vun bet in kan `ulsam mi paisa cu a kim thlang. Kan hrangih luatnak lamzin a um mi saklam ram ah ka nu a hawi thlang.

           

Arkansas ihsi kan suah zik ngaingai tikah ka pa-ei cun thinphang zetin in kham rero. Cutawk hmun ah harsatnak nasa zet kan va tong ding. Chicago thlatang khawsik ah, hna`uan nei lo mi vansang pawl umnak hmun ah ding tlar in khawsik lakah kan khongh that thei tivekin ruahhar `ongkam thawn in kham. Ka nui hrang khalah a pasal vun tanta ding cu thil ol-ai a si lo lawlaw ti ka theihthiampi. Ka nu in ziangtlukin a duhdawt ti ka thei. Asinan tu ahcun a duhdawt mi tansan in khawpi thar ah mikhual cang dingin kan pok suak thlang ding. Ka nui thinlung cu ziangtluk a na ding ti ka ruatsak ngam lo. Asinan tlangleng par ih kai a cut tik ahcun ka nu cu a `huk`hun lo.

           

Ka nu cun a pasal cu a duhdawt ko. Asinan ka fimthiamnak le ka nun luatsuahnak ding a duhdawt sawn kan ti thei.

           

Kan pawhsuak ding taktak cun ruahsannak le `ihphannak rawi aw in ka thinlung a sa hiamhiam. Kum hleinga ka kim zo. Ka nun cu tuihlan thawn a dang verver thlang ding.

****

           

Chicago ah ka nu cun hnen-um thotho a `uan. Ka nui’ pasal cu kum khat hrawng a rei ah kan hnenah a ra ve. Chicago ah Suakthuan Tlawng ka kai. Hramthok Fimzirtlawng cu hmat-cuangmuar (distinction) pawl thawn ka ong.

           

1942 kum (kum 24) ah keimai’ bulpak in mekazin pakhat suah ka tum. Ka suah tum mi cu Negro Digest mekazin a si. Cui’ ka tumtah mi cangsuak dingih ka zuam tikah harsatnak tum zet pakhat ka tong. Sumpai thuhla a si. Thla tin mekazin la duhtu ding pawl pehtlaihnak dingah tacik-lu (ca-ik ih ben mi) man dollar 500 hrawng ka `ul. Paisa cawihtu ding kampani (company) pakhat cu a um. Asinan amkhamnak thilri awmang tawk hmuh thei a `ul.

           

Cumi khalah ka nui’ hnen thotho ah ka thleng. Ka nu in innsang bungraw thar lei mi `henkhat a nei. Cu pawl leinak ah ka bawmnak khal a tel phah ve. Dollar 500 cawi thei dingin innsang bungruapawl amkhamnak ih ret dingin ka dil tikah ka nu cu a an a hai. Ka dam sungah ka nu a anhai lai ka hmuh vei khatnak a si. Hi mi bungruapawl lei thei dingin kum tam ni tam sung thi le tha sengin paisa a rak khawl. Cu mi pawl ol-pa-khai ih sunral pang ding a phang.

           

Ka nu cu nasate’n ka dil. A phunphun in ka ngen. A netnak ah ka nu in, “Hi mi thu hi Pathian hnenah ka hun thlen sinh ding,” a ti.

           

A hnu, zarh khat sung hrawng cu ka nui’ hnenah ni tin ka feh Pathian in ziangtin a lo sim ti ka sut. “Zianghman i sim hrih lo, thla ka cam rero lai,” a ti. Cutin kei khal ka nui’ thlacamnak ah ka tel ve. Ni khat ah ka nu in, “Pathian in ‘tuahsak ko aw’ in ti in ka thei,” a ti.

           

1943 ahcun Negro Digest cu a hlawhtling. Kum tampi sung ka rak man mi sunmang cu a tak ah a cang suak thei thlang ding. Ka nui’ hnenah ka va feh ih ‘tuini ihsin hna na `uan a `ul nawn lo’ tiah ka va sim. Cu mmi ka `awng thluh cun ka thinlung cu a zang vuarvi, a thiang vuarvi. Hna`uan turu zet pakhat `heh suak vuarvi vekin ka thei aw. Cu mi hlan ah siseh, cu mi hnu ah siseh khavek ih thinlung zangkhai vuarvi kha ka tong dah lo in ka thei.

****

           

1918 kum ihsin ka nu a thih ni tiang, kum 59 sung ka nu thawn ni tin deuhthaw kan tong aw, ka be aw `heu. Russia ka thlen ah siseh, Africa ka thlen ah siseh, France ka thlen ah siseh, khuitawk ih ka um khalah ka nu cu ni khat vei khat ka fawn (phone) tengteng. Vei khat tla cu, Haiti tikulh ih ka um lai ah, thirhri thawinak ban parah kai in ka nu ka bia.

           

Mi dang pawl cun in zoh ih an hni rero. Asinan ka nu cun i theithiam ko. Harsatnak le nekcepnak ka ton tinte’n ka nu ka fawn tikah, “A remcang ko ding, na hlawhtling ding,” tiah tha i pe ringring.

           

Vei khat cu dangdai zetin ka nui’ hnenah, “Nu, ka cem riai in ka thei,” ka ti. Cui can cu ka hringnun ih caan siava bik ti theih an si.

           

“Ka fa, na zuam taktak maw?” tiah ka nu in i sut.

           

“Aw, Nu”

           

“Na zuam ngaingai ko ti aw”

           

“Aw, si”

“A si ahcun phang aw hlah, na zuam taktak ahcun hlawhtlinlonak ding san a um lo. Na hlawhtling ding. Kan zuam taktak lo tik lawngah kan duai `heu,” tiah ka nu in i sim.

           

Ka nu cu taksa in siseh, thinlung ah siseh a fek in a hngetkhoh mi nunau pakhat a si. Ka nui’ hnen ihsi thazang ka ngah lo ni ni khat hman a um lo.

(Are You Trying Real Hard? - Reader’s Digest, August 1994)

####