Mai Sambaunak Hmaton Ngam

Nun Tthansohnak hrangih Thuron Pitling (I)

Mai’ Sambaunak HMATON NGAM

Himi ca ngantu Rise Stevens hi Amerikan rammi, opera hlasakthiam hminthang a si. New York khawpi ah, 1913 kum ah a suak. Tui kum (2013) March 21 ahkhan a thi. A suahkeh hmin cu Rise Steenberg a si ih, ‘Sadie’ ti’n an ko ttheu. New York ih Juiliard Tlawng ah hlasak, laam le lemcawn lam kum thum sung a zir dah. Vienna (Austria) ah a zir bet fawn. 1936-39 ah Prague khawpi ihsin a lar thok. 

Metropolitan Opera khawvel ah a hlawhtling zet. Hollywood zuknung tampi khal ah lemcawngtu le hlasaktu a ttuan. Bing Crosby le Barry Fitzgerald pawl thawi’ an zuk tlang mi ‘Going My Way’ zuknung cun Oscar laksawng a ngah.

Cuihleiah, 1974 ah Journey Back to Oz, 1958 ah Little Women (TV movie), 1958 ah Hansel and Gretel (TV movie), 1956 ah Producers’ Showcase (TV series), 1955 ah The Chocolate Soldier (TV movie), 1952 ah Carmen (TV movie), 1949 ah Der Rosenka-valier (TV movie), 1944 ah Going My Way, 1941 ah The Chocolate Soldier tivek zuknungpawl khal ah a tel ve.

Walter Surovy (1910-2001) thawn an an nei aw ih fapa pakhat an nei. An fapa Nicolas Surovy (1944 - ) khal zuknung cangtu a si.

****

Ka nun ih beidongnak nasabik ka ton laifang ah ka nunnak hrang ih thuron tthabik ka ngah. Metropolitan Opera Association in an tuah mi hlasak le laam lemcawngtu hrilnak ih ka hlawhsam ttum ah a si. New York khawpi ih nitlaknaklam nambat 115 lamzin ih pindan bi takte sungah lu kun in ka to ngiaungiau. Mitu te rori ah Metropolitan ih huapkip tawlreltu (general manager) Edward Johnson in ttelifawn in i rak sim. “Na tling ding ah ka ruat nan si lawm, asinan tu ih hriltlin mi nute hi tontehnak a rak ngah sawn i,” a ti.

Himi khawvel sung ih lut thei ding hin dollar a thawng tel in ka cawi. Tu ahcun vunnel lak ih tidai thlet mi vekah an cang thluh zo. Ka ruahsannak khal an siat thluh. Hmailam can nei nawn lo in ka thei aw.

Ka sayama Anna Schoen-Rene khal pindan sungah, ka hnenah a um ve. Asinan anih cun ka theih duh mi ttongkam a ttong suak lo. Thiamnak ngaingai ih zuam aw si sehla cun ngah tlak ka si sawn zia, tu ih a tlingtunu hnakin ka aw a tthat sawn zia, an thiltidan a dikdawh lo zia, vuavang neih tthat lo ruangih ka ngah lo mi a si zia, tivek hoi ttongkam hrimhrim cu a kaa ihsin kam khat hman a suak lo. Ziang tuah ding a um, ziang ttuan ding a um, thaizing zingtik caan ah zirnak kan thok ding tivekpawl lawng a rel rero.

Cu thluh in a feh zik zawng ah fel fukfi in ttongkam kam khat a ttong ta. “Rise, ngam zet ih na sambaunak hmaton ngam ding in huaisennak neih tum aw,” ti’n.

Cui ttongkam ka theih tikah ka thin a natuk lawmam. Ka riahsiatbik caan ah tha i pek lo i sapbai ah, mai sambaunak zoh fiang aw ding lamlam ih mi fial tla cu ti’n thin na zetin ka ruat lawk.

Asinan a taktak ahcun sayama Anna ih ttongkam cu lehhnu lam ih ka hringnun lamtluan hmuahhmuah in kaihruaitu le in kilkhawitu ah a cang vivo. Cumi ni, mah le mah zangfak aw ih mahte riahse rero tu ka hnenah a ttongkampawl cu tu-le-tu an ra thleng sal leuhleuh. Zan khal ah ka itthat thei lo, cui’ ttongkampawl cun i tthangharhter cingcing. A netnak ahcun ka tho ih, to phah in sambaunak ziang ka nei, ziang zawn ka tlasam ti ngunngaihte’n ka zoh aw sal.

Ziangruangah ka hlawhtling lo? Lehhnu ah hlawhtling ding in ziang tuah a ttul? Keimahte’n ka sut aw. Cumi lawng ah ka tlaksamnakpawl ka hmu aw thok. Keimah le keimah ka tlaksamnak cu ka cohlang aw thei. Ka aw hi duhthu a sam hrih ciah lo. Hmun tthen khat ah a tling ciah lo. Cui tlun ah, ttong (language) lam ah tlaksamnak malte ka nei lai. Hipawl remh tthat an ttul. Cun, tu hnakih tam sinsin ih tel thei ding in, hla sak thei ding in ka zir a ttul lai.

Cumi ka hmuh hnu cun thla tampi sung ni khat ah nazi pariat ihsin pahra tiang lai nasate’n ka zir, ka cinh. Ka cinh non, ka zir nolh rero.

Culaifang, ni khat ah New York khawpi ih Juiliard Tlawng ah Greek thuanthu roling ih awnmawi mithiam Orpheus thuhla thuanthucawn an suah ih, cumi ah lemcawn hla thupibik ka sak ngah. Mipi lakah Metropolitan ih huapkip tawlreltu Edward Johnson khal a um ve ih, ka hlasak cu ttha a ti ruangah, puai ttiak ah a ra ih anmai’ hnen ih tel ding in i ra sawm.

Ka lung a awi zet. Asinan lungkimca tuah ding cu ka el hai. Ka man hrih lo, zir ding ka nei lai ka ti.

Ngaingai ahcun, cumi lai ah ka leiba cu dollar thawng hra a luan zo. Asinan sayama khal in ka hmailam caan hmakhua cu a ring ngam ve. Amah rori in sumpai seng in Europe ah i hruai. Czechoslovakia ram khawlipi Prague ih Opera innpi ah kum hnih sung hrawng hla ka sak, lem ka cawng. Zir-cinh-nak tuah phah rero ka si ruangah zan khat le zan khat ka telnak zawn thuah aw lo ding in, ka hlasak mi khal thuah aw lo ding in kan tawlrel.

Mi tthen cun Metropolitan ih in sawm lai i ka rak cohlan lo ruangah lehhnu ahcun ka lut ngah nawn lo ding in ti. Asinan kei cun cutin ka ruat lo. Keimah le keimah ‘ka man zo’ ti ih ka ruah caan ah ring ngam aw zet in Metropolitan ah hnattuan ka dil. Hriltlin ka si ih Metropolitan dosang (stage) parah hlawhtling zet in ka kai.

Sayama Anna ih nunsimnak ttongkam cun ka bulpak nun ih thuhla talhton le thleng danglam ttul mi pawl tuah ttha thei ding khal in i bawm.

Tui hlan kum tam zet sung cu mi dang thawi’ pawlkomawk ka thiam ttheu lo. Inntek ka ttuan cang ah ka mikhual dardan a tluang ttha thei lo. Mi dang inn ih ka thlen caan ah mikhual umtudan dik in ka um thiam fawn lo. Donsang par ih ka raltthatnak, mah le mah rinsanawknak pawl cu mi thar deuh pawl lakih ka thlen cun khui lam ah simaw an hlo thluh theu. Biakawknak menmen hman ih ka ti fuh lo ttheu ruangah ka mikhualpawl umdan ka ti laih thluh cang a um bang in, keimah lawng ka tan hnu khal ah ka ttongkam thiam lo ruang ih cang mi thilpawl ruangah thin nuam lo in ka um ttheu.

Lehhnu deuh lawng ah, himi khal ahhin sayama ih nunsimnak kha hman a theih a sisi ti ka mangsuak sal ih keimah le keimah phuansuah-relkhawmnak ka nei. Culawngah, mi malte karlak men hman ih ka umtlandan a fuh theilonak san cu mileng pindan zaran menmen khal ah donsang par vek in ‘star’ vek ih um ka tum thotho ruangah a rak si ti ka thei suak aw. Mai thiam lo mi khal thiam vekih ruatawknak a rak si.

Ttongkam thiam zet mi pakhat in hnihsuak pakhat a sai tikah hnihsuak dang pakhat thawi’ rak belhsah ka duh. Asinan remcang ko in ka belhsah thei fawn lo. Cun, ka theihthiam lo mi thuhla an rel tikah theithiam vek in ka um-aw-ter pang ttheu. Keimah le keimah a cip a ciar ih ka fakselawk thluh hnu in hmuhdan dik ka tuah. Hnihsuak ka thiam lo. Mifim turu khal ka si lo. Hlasak le laam thiam pakhat men ka si. Ka ttuan mi thiamzung (art) khawvel lawng ah ka hmin a thang in ka hlawhtling thei ding ti’n hmuhdan dik ka nei thawk. 

Mai’ thiam cin ramri, mai sambaunak ramri ka theih hnu cun party puaipawl ih mi dang thawi’ kan tonawk tikah in ngaisang hai seh ti’n thuhla khungkhai rel ka tum nawn lo. Midang ih rel mi lawng tthate’n ka ngai men. Ka theih lo mi a um le’n ka sut. Cutin, mi dang hnen ihsin zir ding tampi ka nei lai ti khal ka hmu aw vivo. Anmahpawl lakih kei va ret thupiawk ka tum nawn lo. A ttul cang ih silhkhahnak ding ttongkam hrawng lawng ka ret thupi thlang. Nuamtete’n party puaipawl ih mi thar le mikhual lakah ka umtlandan a nuam vivo, neltu khal ka ngah vivo.

Keimah le keimah ka hliahfiahawk hnu ih ka hmuhsuah mi sambaunak dang pakhat cu thu dung thu hmai thei fiang talhton lo ih thutluknak tuah lok mai ka hman mi a si. Cuti ih thutluknak ka tuah hnu cun ka tuah mi thutluknak cu a dik ti’n ka pom hnget ttheu lala fawn. Cun ka thinlung ah ziangkim hi a dum maw var timi pahnih lawng rori in ka tthen pang ttheu. Thuhla pakhat asilole minung pakhat kha ka duh cengmang cun ka duh lawlaw, ka duh lo cengmang cun hua lawlaw tivek in ka um pang ttheu.

Cumi cu ka sambaunak a si ti fiangte ih ka hmuhawk vete’n ka remh ttha aw sal lohli. Ka pasal thawi’ kan neihawk ngahnak khal hi cui’ ka diklonak ka remh thei mi ih rahsuah pakhat ti theih a si. Cu lai ahcun minung pakhat thei fiang ngaingai lo in a thuhla mahte hmuhdan ih nemhnget ding a si lo ti mi ralrinnak te ka rak nei.

Mi tam sawn cun mai thiamtlinnak le cuangmuarnak an hmu thiam nan mai’ sambaunak cu hnaset an tun san ttheu. A ngaingai ahcun, cumi cu minungpawl ih si dan tlangpi a si ko. Cui’ sambaunak te remh ttha ding ih in forhfialtu sayama Anna ih thucah cu a tak ih thlun le hmansuah lawngah a rahsuah tel a theih mi nunsimnak thucah cuangmuar pakhat a si. Amai’ nunsimnak ruangah ka sambaunak pawl ka hmu aw ih ka remh ttha aw. Cui’ sambaunakpawl ruangih a thleng mi hlawhsamnak, thinlung retheihnak pawl ihsin ka luat thei.

Sayama ih nunsimnak thucah cu ngunngaihtei’ ruat ih a thluntu hmuahhmuah hrang ah rahsuah ttha a neitu ding thucah ttongkam mankhung a si tiah ka zum hnget.

(Advice - Reader’s Digest, August 1955)