Buddha ih Nunthuanthu
Buddha timi cu Sanskirt ttong a si ih "mi
tthangfim" (awakened one) tican a si. A hnam hmin (clan name) cu Guatama
(Sanskrit) lole Gotama (Pali) a si ih, a bulpak hmin hi Siddhartha (Sanskrit)
lole Siddhatta (Pali) a si.
Hlanlai ih Kosala siangpahrangram (kingdom) sungah a tel mi
Shakya hrilhoturam (republic) ih, Kapilavastu kiang, Lumbini ah BCE zabi 6-nak
le 4-nak karlak hrawng ih rak khawsa a si. Lumbini hi tu ahcun Nepal ram ah a
um. Magadha siangpahranghram (tu ih India ram, Kasia) ih tel mi, Malla
hrilhoturam, Kusinara ah a thi.
Buddha hi Asia thlanglam le nisuahlam hmunrampawl ih sakhua
le khawruahphung kalhmang picang pakhat a si mi Buddha phungthluk (Buddhism)
dintu a si. Common Era hlan kum zabi paruk le pali karlak hrawngah saklam India
ih a rak suak mi zirhtupawl lakih pakhat a si.
Buddhist-pawl ti ih kawh mi a dungthluntupawl in tuini ah
Buddha phungthluk ti ih kan theih mi sakhua hi an run vorh lar. Buddha timi
hmin hi hlansan India ram ih sakhaw mibur tampi in an rak hman mi hmin a si ih,
sullam khal khuimawcin ih tam a nei. Asinan Buddha phungthluk cindan thawn nasa
zet in a run kaihhnoih aw ih thluakfimvarnak kimcang ngahtu (an enlightened
being), theihlonak timi ihthahnak ihsi hung tthangharhtu (one who has awakened
from the sleep of ignorance) le tuarnak (suffering) ihsi luattu tivek
sullampawl neitu hmin ah a rung cang. Buddha phungthluk ih cindan hlun tampi
sungih a langdan vek asile, a liam zo mi can ah buddha tampi an rak um zo ih,
hmailam can khal ah an um lai ding ti a si. Buddha phungthluk pomdan tthenkhat
cun sanphunglam caanbi (historical age) pakhat cio hrangah buddha pakhat cio
lawng an suak tiah an pom. Pomdan dang neitupawl cun nunnak neitu hmuahhmuah hi
a netnak ahcun buddha ah an cang thluh lai ding tiah an zum; ziangahtile nunnak
neitu hmuahhmuah in buddha ih sinak hmelhmang (nature) an nei thluh an ti
(buddha ih sinak hmelhmang cu tathagatagarbha tiah an ko). Buddha phungthluk
thlun pomdan neitu hmuahhmuah in Buddha Gautama a piansuahnak, fimnak kimcang a
ngahnak, nirvana ih a fehnak tivekpawl an tel in Buddha Gautama in a nun ih a
tonteh mi thil thupi pawl sunlawihnak puai an hmang ttheu. A hlun le
pomdan fekfiak deuh nei a si mi Theravada cindan in a hliahkhuhnak ram
tthenkhat ahcun himi thilthleng pathum hi ni bangrep ah an hmang hai. Buddha
phungthluk thluntu pomdan picang dang pakhat a si mi Mahayana cindan a
thluntupawl umnak hmun ahcun ni dangdang cio ah sunlawihnak puai an hmang ih,
sakhuanaklam serhsang phunphun tuahnak le tuahttuannak (practices) phunphun
khal an hmang cih. Mahayana cindan thluntu rampawl ahcun Buddha ih piansuahnak
hi April 8 ah an lawm ttheu. A hleice in Japan ahcun Buddha ih piansuah lomnak
hi hlansan ihsi an rak neih mi Shinto puai le Hanamatsuri timi pangpar puai
thawn a cokrawi aw nasa zet.
Ruahdan Tlangpi pawl (General Considerations)
Buddha (a hringnun thu kan theih mi hi simsawnawk thuanthu
ihsin a si) ih hnam hmin cu Guatama (Sanskrit ttong in) lole Gotama (Pali ttong
in) a si ih, amai' bulpak hmin cu Siddhartha (Sanskrit: "a tumtah mi a
ngahsuaktu") lole Siddhatta (Pali ttong in) a si. Vei tam zet cu
Shakyamuni , "Shakya hnam ih mi fim ropi" ti khal in kawh a si.
Buddhist ngancapawl ahcun a tlangpithu in Bhagavat ("Bawipa" ti in an
let tam) ti ih tarlang a si. Amah le mah cu Tathagata ti'n a rel aw ttheu.
Tathagata ti cu "a ra thleng mi" tican le "a feh liam mi"
tican nei thei veve a si. A hringnun thuhla theihtheinak tambik cu Buddhist
ngancapawl ihsin an si. Cui Buddhist ngancapawl lakih a tuanbik pawl hman hi a
thih hnu kum zabi tampi a si mi Common Era thlen zikte tiang in nganca
hmelhmang nei hrih lo an si. Amah cu sanphung ah a rak nung taktak a sit i hi
mithiampawl in an cohlang ko nan, himi ngancapawl ihsi kan ngah mi a hringnun
thuhlapawl hi cu sanphunglam dikdawhnak lam ah rinsan ding ngaingai cu an si
thei lo. Kum 80 tiang nungdam ih rel a si nan a thih can thuhla ahhin thuhla
fiangfai thei lo a um. Thurosiah ih a thih ni, asilole thurosiah ttong tak in,
"nirvana ih a luh ni" si thei ding ih lang hi BCE 2420 ihsin BCE 290
tiang a um. Zabi 20 ih mithiampawl cun
himi caanbi saupi hi an zip tawi deuh. Mithiam hmuhdan ci hnih a um ih
tthenkhat in BCE 480 hrawng ah thi in an ngai lai ah, tthenkhat cu himi hnak in
zabi pakhat tlai deuh hrawng in an ngai ve.
Peh lai ding..........
No comments:
Post a Comment