17 July, 2016

Mangbangza Zamzam Tikhur Thuhla

Mangbangza Zamzam Tikhur Thuhla

Profet Ibrahim cun, "Maw Kan Bawipa! Inn Thianghlim kiang ih thlawh lo mi horkuam ah ka tesinfa tthenkhat ka tan: Maw kan Bawipa, camdiktei' thla an cam theinak ding ah a si. Curuangah minung tthenkhat thinlung cu anmah duhdawt ding ah run silhkhah awla, thingthei pawl thawn run cawm hram aw; cutin lungawithu an lo simnak ding ah a si," tiah thla a cam. – Quran 14:37

1. Hmeltheihnak
Muslim pawl ih hmun thianghlim bik a si mi Kaaba thawn 20 m (pii 66) lawng a hlatnak ih a um mi Zamzam Tikhur hi Muslim pawl cun Pathian ih pek mi tikhur a si tiah an zum. Ziangahtile Ibrahim (Abraham) ih nupi pahnihnak (Izip mi a salnu) Hagar le a fapa Ishmael  nelrawn ramcar ih an vahvaih lai ah ti hal in Ishmael a ttap ih, Pathian in tikhur a tuahsak mi a si tiah an zum.  Himi tikhur ih tidai in ding ah kum tinte'n Muslim million tampi an ra ttheu ih, an sungkhat laina le rualpi hrang khal ah an phur ttheu.

2. Zamzam Tikhur Um Thoknak
Zamzam Tikhur a ra um thoknak hi reldan dangdang a um. Islam thurosiah ahcun Zamzam Tikhur hi Abraham ih nupi pahnihnak Hagar (Hajar) le a fapa Ishmael hnenih hmuhsuahter mi a si tiah an zum. Pathian ih fialnak vekin Abraham in a nupi le fapa cu nelrawn ah a tanta. Hagar in a fapa hrangah tidai a hawl rero nan a hmu thei lo. Ziangahtile Mecca (kan Bible sungah Beersheba ramtthing a ti) cu horkuam ramcar a si ih, tidai maltakte lawng a um. Hagar cu khawhlum nasa zet lakah Safa tlang le Marwah tlang vei sarih hlehka in tidai a hawl. Ishmael cu a ti a hal luar tuk thlang tikah, a ke in leilung a sirh ih, cutawk ihsin tidai a hung putsuak.

Thurosiah dang pakhat ahcun Hagar cu Safa tlang ah a kai ih tidai run pe ding in Allah hnenah thla a cam. Cu thluh ah Marwah tlang ah a va feh lala ih cuti thotho in thla a cam. Cutin tlang pahnih hlehka ih vei sarih thla a cam tikah a thlacamnak cu Allah in a theihsak ih vancungmi Gabriel (Jibrai'l) a run thlah.  Gabriel cun a ke (lole a thla) in leilung a sirh ih tidai a hung suak.

Kan Bible sung ahcun Sarah in Isaak ih ro co ding mi Ishmael ih a co a duh lo ruangah Hagar tei' nufa cu dawitlan ding ah a pasal Abraham a fial. Ishmael khal a fapa thotho a si ruangah Abraham cu a thin a har. Asinan Pathian in Sarah ih fial vekih tuah ding in, le Ishmael khal a thlawsuah ding thu a sim ruangah rawl le tidai a pe ih a thlah liam hai. An tidai a cem tikah Hagar cun a fapa cu hrambur hnuai ah a ret ih, "Ka fapa thih lai cu ka zoh thei lo," ti'n ttangphel za khat hlatnak ah a va to ih, a ttap. Pathian in naute ih tthah aw khal a thei ih Pathian ih vancungmi cun vancung ihsin, "Hagar, ziangahso vansang in na um? Na thinphang hlah. Pathian in naute aw a thei zo. Tho aw, na naute va la awla ngamter aw. A tefa pawl cu miphun tumpi ah ka tuah hai ding a si," a run ti. Cutikah Pathian in Hagar ih mit cu a vangter ih tikhur pakhat a hmu. A va feh ih tithawl khatte in a ti a than ih a fapa cu tidai a pek (Seemtirnak 21: 9-19).

3. Zamzam ih Sullam
Zamzam timi hmin hi Zomë Zomë timi hmin ihsin a ra ih "luang nawn hlah" tican a si.  Zamzam hi a tir ah tiva a si ih, a luang cem thluh pang ding ti a phan ruangah Hagar in "luang nawn hlah" tiah thu a pe ih, a kiangkap cu ciarbek thawn a dawl ti a si.

4. Pathian ih Inn (Bayt Allah or Bethel)
Islam thurosiah ahcun Abraham in himi tikhur kiang ahhin Bayth Allah (Bethel) a ra sak ti a si. Himi Bethel hi a tir ahcun Profet hmaisabik Adam ih rak sak mi a si. Kil li nei a si ruangah Kaaba tiah an ko. Kaaba hi Muslim hmuahhmuah hrangih biakbuk thianghlim bik a si. Himi Kaaba hi tu ahcun Mosque Thianghlim ih laifang ah a um. Leitlun hmin tinkim ih Muslim pawl cun ni khat ah Kaaba lam hoi in vei nga thla an cam ttheu. Zamzam Tikhur hi Kaaba ih nisuahlam 20 m (pii 66) ih hla ah a um.

Kuttualleisam si lo, sumpai haidaih nei Muslim tapoh cu an dam sungah Mecca Khawpi Thianghlim ah nunhlan thlacamnak vei khat tal nei ding ah ttuanvo an nei. Cumi cu Hajj tiah an ko. Himi Hajj can ahhin Muna, Arafat, le Muzdalifa tivek cindan thlun cangvaihnak phunphun an nei. Cumi cangvaihnak ah Umrah timi khal a tel. Umrah cangvaihnak ahcun Safa tlang le Marwa tlang karlak ih Kaaba le Sai cu vei sarih an hlehka ttheu. Cumi cu Tawaf tiah an ko. Cumji cu Hagar in tidai a hawl lai langtersalnak a si. Umrah cangvaihnak hi kum khat sungih ziangtik can khal ah hman a theih. Umrah cangvaihnak nei ding in minung million tampi in kum pumhlum in Mecca khawpi an pan ttheu. Muslim thlacam thla a si mi Ramadan ah an tam cuang bik. Cutivek ih Mecca khawpi thlengtu Muslim pawl cun Zamzam tidai an in ih, inn khal ah an tlun ttheu.

5. Zamzam Tikhur ih Cungcuannak
Zamzam Tikhur hi Profet Mohammad suahnak Mecca khawpi ih um a si bang in, Profet Mohammad thawn pehparawknak khal an nei tiah an zum. Mohammad a nauhak lai ah Vancungmi Gabriel le a dang pakhat in Mohammad ih lung an la ih Zamzam tidai thawn an kholh sak ti a si. Mohammad ih thazang cak sinsin in van le lei siangpahrangram, Vancungram le Hremhmun pawl a hmuh theinak ding ah Zamzam tidai thawn an kholhnak a si tiah an zum. Ziangahtile Zamzam tidai hin thinlung thazang a cakter ih thlarau thin a hahdamter tiah an zum.

Cun, Zamzam tidai hin ti halnak lawng si lo in rilrawnnak khal a rehter thei tiah an zum fawn. Natnak a damter thei thu, Zamzam tidai ruangih damnak ngahtu tampi an um thu khal an rel ttheu. Anmah Muslim nganca tampi ahcun Zamzam tidai ih vitamin tel tamzia le a tidai ruangah damnak ngahtu pawl thuhla hi hmin bul rori tarlang in tampi an ngan.

Zohfelnak hrangah nazi 24 sung rori tidai pump thawn a tidai an pump suak rero ih litre 8,000 hrawng an pump suak. Asinan minute 11 sung ah tidai cu pii 13 thuk tiang a hung thleng thotho.

6. Ningthiamlam (technical) ih Zohfelnak
Leitlun ningthiamphung (technology) lam ih zohfel tikah Zamzam Tikhur hi kut ih laihsuah mi a si tiah an hmu. A thuk lam hi 30 m (pii 98) hrawng a si ih, a kauhlam hi diameter in 1.08 m ihsin 2.66 m (pii 3.7 ihsin pii 8.9) a si. A tidai hi leilung sung ih zunh lut mi tidai le leihnuai lungto karlak ihsi suak mi tidai ra put suak an si. A tir ahcun tidai hi hridai ih thlaih mi pung thawn an rak khai. Asinan tuini ahcun himi tikhur lala hi leihnuai pindan sungah a um ih, an kulhnak thlalang ihsin hmuh tlangh a theih (mi naran cu an lutter dah lo). Lektthik pump thawn tidai an pump ih Masjid al-Haram (Mosque Thianghlim) ah luanter in siseh, tidai bawm in siseh mipi hrangah an thlenter.

A hmunram lam ih thlir ahcun himi tikhur hi Abraham Horkuam (Wadi Ibrahim) ah a um. Tikhur sungih tidai putsuak tlunta deuh hi Abraham Horkuam le a kiangkap tlangmual pawl ih a sur mi ruahpi pawl leilung sungah an zunh ih cumi kha Zamzam Tikhur ah an ra putsuak. Abraham Horkuam ahhin a cengtu minung an tam sinsin ruangah, tikhur sungih a ra put suak mi ruahpi tidai cu a mal deuh thlang.

7. A Tidai Thuhla
Zamzam Tikhur ih tidai hi rong nei lo, rim nei lo asinan thawtnak danglam deuh a nei. A tidai hi pH 7.9-8.0 a si ruangah alkaline tthenkhat a tel ti a lang. Tidai thiang taktak hi pH 7 a si.

A tidai hi minung harhdamnak hrangah ttih a nung tiah thuzilzuang a rak um dah. Asinan lehhnu ahcun minung ih in theih a si ko tiah an sim sal.

8. Thukharnak
Himi Zamzam Tikhur thuhla hi Muslim pawl ih zumdan tarlang mi a si. Kan Bible sungih profet le siangpahrang hminthang pawl khal an profet ih hmang vetu Muslim pawl ih zumnak thuhla hi theihkauhnak hrangah kan theih a tthat ka zum ruangah ka ngan mi a si.

A zumtu le ngainatu minung zat in tah sehla cun leitlun ih tikhur hmuahhmuah lakah a sunglawi bik mi a si ding. Asinan himi na siar ruangah, rak zum ve aw tinak a si lo. Sakhawlam theihfimnak hrangah ngan mi sawn a si.

Sirhsan:
1. S. H. A. Careem – The miracle of ZamZam
2. Zamzam Well – wikipedia.
3. http://www.central-mosque.com/fiqh/zamzam.htm


No comments: