Ramtamhuap Pawlkom Thupi pawl
(1) European Ttangrual (European Union – EU)
Europe khawmual ih rampawl
`anrualnak um thei ding tumtah ih din mi pawlkom a si. Leitlun ih pawlkom
thupibik pakhat a si. A tir ah cun Europe khawmual nitlaklam rampawl lawng deuh
rak komkhawm aw an si. Asinan lehhnu ah Europe khawmual laili le nisuahlam
tiang in an telh vivo. Tu ah ram 27 an tel: Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus,
the Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece,
Hungary, Ireland, Italy, Lat-via, Lithuania, Luxembo-urg, Malta, Netherlands,
Poland, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, le United Kingdom
pawl an si.
EU hi Maastricht Treaty (Maastricht
Lungkimca) ih din thok mi a si ih, 1993,
Nobember 1 ihsin hmual a nei thok. Maastricht Lungkimca hi Europe khawmual huap
ih ramkhellam (political) le sumsiamlam (economic) ih `uantlangnak le
pumkhatnak um thei ding tumtah ih tuah mi a si ih, sumpai phun khat (single
currency) hman ding an tumtah. An tumtah bang in euro paisa khal an tuah
suak. Ramleng pehtlaihawknak ih
pumkhatnak, humhimawknak hrang ih pumkhatnak, Europe khawmual huap ih senpi
rammisinak canvo (common citizenship rights) nei thei ding in, mi vai suak le
vai lut, beunak hawltupawl cinfelnak ih `angrual ding in, le daan lam ih pumkhatnak
um thei ding in, tivek tumtahnakpawl an
nei.
A Hram Thoknak
Leitlunhuap Ralbuaipi II cem
vete’n Europe khawmual ih rem `henkhat ah cun `anrualnak phunphun a rak um zo.
1951 ah Belgium, France, Italy, Luxembourg, The Netherlands, le Nitlaklam
Germany pawl cun Paris Lungkimca (Treaty of Paris) tuah in European Lungmeihol
le Kahpathir Zatlanghlawm (European Coal and Steel Community-ECSC) an rak din.
Himi pawlkom hin sumsiamlam le ralkap thazang lam hrang ih `ulhai mi lungmeihol,
coke, kahpathir tivek le thil dangdang bomawktonnak a rak umter. Himi pawlkom
hin ukawknak lam ih pumkhatnak, daan lam ih pumkhatnak tivekpawl um thei ding
in ruahmannak a rak neih ruangah European ~angrual hramthoknak pawlkom ah ruat
theih a si.
1957, March 25 ah ECSC sungtel
ram ruk cun Rome Lungkimcapawl (Treaties of Rome) an tuah sal ih, European Atom
Thahram Zatlanghlawm (European Atomic Energy Community – Euratom) an dinsuak.
Atom thahram hmandan lam ih `hansohnak um thei dingah `angrual ih `uantlang
ding in, le European Sumsiamlam Zatlanghlawm (European Economic Community- EEC)
din thei ding an tumtah. EEC cun sumsiamlam hrang ih a `ul mi phunphun ah `uantlang
theinak a tawlrel.
EEC a din ruangah ram pakhat cio
in sumsiamlam ih an rak hman mi kalhmang tampi cu ramtamhuap kalhmang si ding
in an rem(h) phah. Sumsiamlam ah a eltai aw zawng si lo in, a sawmdawl aw zawng
ih `uantlang thei ding in an zuam ih, harsatnak a tongtu ram bomnak ding hrangah
European Zatlanglam Siahrelhsum (European Social Fund) khal an ret.
Maastricht Khawpi Lungkimca
European ~angrual hrang Lungkimca
ti ih theihlar a si mi Maastricht Lungkimca hi 1992, February 7 ah Netherlands
ram, Maastricht khawpi ih tuah mi lungkimca a si. Himi hi 1993, November 1
ihsin hmual a nei thok.
Lungkimca an tuah mi in European
Economic Community kha European Community tiah an thleng. Lungkimca cun EC cu
thuneihnak kau sinsin a pe. Rampi thuneihnak lam, `hansohnak lam, fimthiamnak
lam, senpi harhdamnak lam, eitupawl humhualnak (consumer protection) le, kiangkap
humhualnak, zatlanglam le sumsiam lam `uantlangnak, ningthiamphunglam
(technological) zirhliakhlainak tivekpawl tiangah sungtel rampawl `uan tlang
thei ding ih tawlreltu ah a cang. EU rammisinak (EU citizenship) khal a tuah.
EU rammisinak neitu cun European Tlangsuakbu (Parliament) hrangah vote pek
theinak an nei thluh. An umnak ram ruangih thleidannak zianghman a um lo.
Maastricht Lungkimca hin sungtel
rampawl ih hman khawm ding mi senpi sumpai tahkhawng (common currency) um thei
dingah cipciar deuh in ruahmannak a tuah. Senpi sumpai tahkhawng hmang ding in
a `ul mi tahfung phunphun an tuah ruangah sungtel ram zate cun senpi sumpai
tahkhawng an hmang cih thei lo. 1999, January 1 ah Austria, Belgium, Finland,
France, Germany, Ireland, Italy, Luxembourg, Netherlands, Portugal, and Spain
timi ram 11 pawl cu senpi sumpai tahkhawng hmang thei ding in an tling. Greece
ram cu a tling thei lo ih, Denmark, Sweden, le United Kingdom cun tel hrih lo
ding in thutluknak an tuah ve thung. Greece khal 2001 ihsin senpi sumpai
tahkhawng (euro paisa) hmang thei ding in siansak a si ve. Euro paisa hi a tir
ah cun sumpai zuarmual (financial market) le `uanrian (business) ih hman ding
lawng ah ruahman a si, 2002 kum ihsi
lawng in mipi zaran hman theih ding in an tuah.
Maastricht Lungkimca hin EEC ih
kaihhruaiawknak le thutluknak tuahdan khal cipciar deuh in a tuah fawn. Cun `uantlangnak dangdang khal a tuah bet.
European Bank Laipi (European Central Bank), European Ningkhawng Bank Laipi
Pawl (European System of Central Banks), le Euro-pean Sumpailam Zirthlurhzung
(European Monetary Institute) tivekpawl an din.
Pawlkom Pung Vivo
1995, January 1 ah Sweden, Austria,
le Finland in EU an pehzom. Curuangah nitlaklam Europe ram ah cun Iceland,
Norway, le Switzerlands pawl lawng pawlkom sung ih tel lo ah an cang thlang.
Norway cozah khal in 1972 le 1994 ah pawlkom ih tel ve a tum nan mipi vote an
laknak ah lung kim lo an tamsawn ruangah a lut thei lo. Switzerland khal in
1990 kumpawl ah lut a rak tum dah ve. Asinan Norway, Iceland, le EU sungtel ram
pawl hi (Liechtenstein khal tel in) European Sumsiamlam Area (European Economic
Area) ih sungtel an si thluh thotho ruangah, zalen zet ih sumdawntonawknak cu
an nei ko.
Maastricht Lungkimca hi Amsterdam
Lungkimca (Treaty of Amsterdam), 1997 ah hminsen an kar ih 1999 May 1 ih hmual
nei thok, hmang in an run rem `ha vivo.
2001 kum khal ah Nice Lungkimca
(Treaty of Nice) an tuah ih 2003 ihsin hmual a nei thok. Rehdai Ral (Cold War)
cem hnu cun cumi hlan ih communist ram a rak si mi nisuahlam le laili Europe
khawmual ih rampawl khal EU sungtel ah an rung cang. Buainak um thei mi tampi a
um cing in EU cun 2004 ah Cyprus, Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia,
Lithuania, Malta, Poland, Slovakia, and Slovenia timi ram 10 cu sungtel ah a pom.
Cyprus le Malta siar lo hi cu a hlan ih communist ram rak si dah an si. A rung
lut thar mi rampawl le EU sungtel si cia pawl ih sumsiamlam dinhmun
thlauawknak, `hansohnaklam thlauawknak tivek le thil dang phunphun ruangah EU
cun sumsiamlam le senpi sumpai tahkhawng tivek kalhmang a rak hman mi kha hman
tengteng ding si cuang lo dinhmun ah a ret phah mi khal an um.
Bulgaria le Romania khal in 2007
ah EU an pehzom ve. Turkey ram hi Islamic ram a si ruangah le, Greece ram thawn
(Cyprus thuhla ah) buainak nasa zet an neih ruangah, sungtel ih pom lut ding in an rel `heu nan harsatnak tampi an tong
hrih.
2002 kum ih an tuah mi Europe ih
Hmailamcaan hrang Tonkhawmpi (Convention on the Future of Europe), French
ramhotu hlun Valery Giscard d’Estaing ih kaihhruai mi, ah sungtel thar le hlun
pawl ih pomtlang thei ding mi kaihhruaiawknak an relkhawm sal. Ram picang le
tenau lak ih thuneihnak zemawkdan ding lam ah harsatnak nasa zet an tong.
Ramtin ih cin le dan siatsuah lo ding zawng ih kaihhruaiawknak tuah ding khal
ah harsatnak an tong. A hleice in an daanhrampi (constitution) ah Pathian le
Khristian cindan langter ding a si maw si lo timi thu cu an rel buai zet.
European senpihlawm (society) tamsawn cu Khristian cindan thluntu an si nan,
ukawknak danhrampi netabik cun Pathian le Khristian cindan kaihhruaiawknak an
langter nawn lo. An zam suah mi danhrampi cu 2004 ah hminsen an kar ih hmual an
neihter. Asinan France le Netherlands ah cun mipi in an lungkim lo ruangah an
pompi thei cih lo.
2007, December khal ah Germany ih
kaihhruainak in Lisbon Lungkimca an tuah leh. Asinan Lisbon Lungkimca cu a hlan
ih tuah cia mi Lungkimcapawl `hiatbalnak si lo in `ha vivo ding ih belhsahnak
sawn a si.
EU Zunghrampi cu Belgium ram, Brussels khawpi ah a um.

No comments:
Post a Comment