Vancungram ah Maw Ka Um?

Vancungram ah Maw Ka Um?

Kan santhuanthu mithiam pa (historian) cu mi namen a si lo. Serbia miphun a si ih, Ph.D a kai lai ihsin Ottoman Kumpiram (Empire) in Balkan Tikulhzum (Peninsula) an do thuhla a ngaihven. Cumi thuhla thawn pehpar in cabu tampi khal a ngan.

Yugoslavia ram a kuai hnu ah kan mithiam pa cu a taktak thawn a hla aw deuh mi academic lam ca pawl ngan nawn lo in, mipi tukforhnak ca pawl a ngan. A ngan mi thuhla pawl cu Turkey muslim pawl in Serbia miphun pawl ziangti vek in sualral zet in an that tivek thuhla pawl an si. A ngan mi pawl cu sirhsan ttha zetzet an nei ih, thuhla thuk a luhcilh thei ruangah a cabu cu mi tampi a hip thei.

Curuangah Serbia cozah in amah an ngaihven thlang. A ngan mi thuhla pawl cu an dinnak thuhla bulhram ah an hmang ih, Bosnia ram ih Serbia miphun pawl cu muslim pawl thawi' do aw ding in tha an pe. Santhuanthu mithiam pa cu ol-aite'n Serbia ram ih Nunphunglam Tlangbawizung ah zung uktu a si cih. Nunphunglam Tlangbawizung ih zung uktu ti a si nan, a taktak ahcun mipi pawl sawmkhawmtu a si. Hmun tin ah feh in thu a sim. A sim mi thuhla pawl cu Serbian nunphung ziangtluk in a cungcuang timi pawl an si ko nan, muslim nunphung dodal phah ding khal a hngilh lo lawlaw.

Santhuanthu mithiam cun muslim pawl cu a ruh le thlik tiang thleng ko in a hua. Muslim pawl hi Europe khawmualpi ah ra thleng ding an si lo, tiah a ruat. Amah in thuneihnak nei sehla cun Balkan Tikulhzum ih muslim pawl cu Turkey ram ih tlung ding in a dawisuak thei ding.

Bosnia ram ih um mi Serbia miphun hruaitu in kan santhuanthu mithiam pa cu a fak zet. Bosnia ram ah kum reipi sung ral a buainak san cu amai' tukforhnak ruangah a si. Huatawknak le phubalaknak um ding ih thuhla a thehdarhnak cu a hlawhtlin tuk ruangah, a netnak ahcun, Ramtamhuap Ttangrual (United Nations) in ralbuai mawhphurtu pakhat ah a phuang. Serbia cozah in amah bulpak kiltu ding pahnih a tawlrel sak. Pakhat cu a mawttaw khaltu a si.

Bosnia ih a tlawn lai ah a to mi mawttaw in mine (bomb) a pal ngah ding ti cu zanmang hman ah a ruat dah hmel lo. Cui mine cu mai lam veve an kamawk mi a si. Hmun tin ih mine an phum ruangah America ih ratu palai a thi ih, a thaisun ah santhuanthu mithiam khal a mawttaw to mi in mine a pal ngah.

Mine a puak pek ahcun a nungdam lai. A thih hlan te ih a sut mi thusuhnak cu, "Hremhmun timi rak um pang sehla ziangtin ka tuah ding?" timi a si.

Santhuanthu mithiam cu khawvel dang pakhat ah a va thleng. Midang khal an um ve hai ih, nunau pakhat hnenah hmin cazin an pe rero. Amai' can a thleng ih a hmin a sim tikah nunau cun computer screen zoh phah in a thawpi vei khat a thaw.

"Ralbuai mawhphurtu na si hi," ti phah in nunau cun a kut a zap ih mipa taksa ttha zet pakhat a ko. Cu pai' hnenah computer sungih khum mi nganca tthenkhat a pe. Cu thluh in cu pa thlun ding ah santhuanthu mithiam cu a sim.

Santhuanthu mithiam cu thil umdan theithiam ol zet a si. Cu pa cu do neh theih a si lo ding ti a thei. Asinan cu pa cu a cak zet cing in, mi ttihzah a thiam. Cahnah pawl vei khat zoh phah in, sangka pakhat umnak ah a hruai. Sangka an thlen tikah lut ding ih theihter phah in, "Sayapa, na lut hlan ah ruahsannak hmuahhmuah tanta aw," tiah a sim. Cui ttongkam cu Thangtthat Hla sungih ttongkam a si ti a thei. A tican cu Hremhmun ah ruahsannak timi a um lo tinak a si. Tu ahcun Hremhmun ah a feh thlang ding.

Santhuanthu mithiam cun sangka a on hlan ah a hruaitu cu a sut.

"A sung khi ttih a nung zet maw?"

A hruaitu cun, "Na lut tikah na thei cih ding. Na lut hnu ah keimah ton i duh sal ding. Himi hi ka umnak hmun tarnak card a si. Thu sut duh na neih asile i phone thei," tiah a helkual zawng in a sim. Luh lo theih lo a si hmel ruangah santhuanthu mithiam cun sangka a ong ih a lut.

A lut vete'n a sungih hni siamsi le mithmai pan zet pawl a hmu ih a mang a bang. Amai' inn ih thleng sal vek in a thei aw. Cutawk hmun cu Yugoslavia ram thawn a bang aw ciah. Mi tampi in Serbian ttong an hmang rero ti a hmuh tikah a lung a awi zet fawn.

Asinan thil umdan a dik lo ti nuamtete'n a thei. Muslim pawl khal a hmu. Muslim pawl a hmuh cu thil danglam a si lo nan, muslim pawl cu Serbia miphun pawl thawn nel aw zet ih an um kha a hmu. Tthimnak ah, coffee dawr pakhat ah Turkey style coffee an in tlang. Coffee intu lak ahcun muslim khal an tel, Serbian khal an tel. An zate'n lungawi aipuang in an in, an ei. 

Cumi cu a mit ah a rem lo tuk lawmam. Asinan tuah thei mi a nei lo. Mi tthenkhat thawi an biakawk tikah santhuanthu an theihthiam lo ruangah a si cuang lo ti a thei fawn. Asinan santhuanthu ih rahsuah in annih cu a hngong ve lo. Muslim pakhat thawi titi tlang rero Serbian mino pakhat a hmuh tikah cui' mino cu kan dunglam kum tampi ih rak thi zo a si ti a thei. Ottoman Kumpiram in Balkan Peninsula a do lai ah ralkap rak ttuan in, kum 20 a si lai ah Turkey pawl ih thah a tong. Amah thawi' titi tlangtu muslim khal cu cui' ralbuai lai ih rak thi a si thu a sim. An pahnih in lungawi aipuang ih an titi tlang rero a hmuh tikah santhuanthu mithiam cu a thin a ling zet.

"Huatawknak nan nei lo maw si?" ti ih a sut bet tikah Serbian mino cun a thusuhnak cu ngaihsak lo vek in a um. Asinan santhuanthu mithiam in vei tampi a sut non leuhleuh ruangah mino cun, an pahnih in a theih hman rak thei aw dah lo an si ruangah, huatawknak cu ziangtin a um thei ding, tiah a sawn. Zanran ram mipi pawl karlak ah huatawknak a um lo thu, huatawknak le phubalaknak cu hruaitu lawng in a neih thu, hruaitu pawl in huatawknak le phubalaknak pawl thehdarh in ral an buaiter ih, ram mipi pawl khal ral do ding in an tukforh, tiah a sim bet.

Santhuanthu mithiam cun, cumi cu thil cang thei a si lo tiah a ruat. Amah theitu mi tthenkhat khal ton cang a nei. A tamsawn cu muslim pawl an si ih, amai tukforhnak ruangih a suak mi miphun bang aw lo dodawknak thlen lai ih thitu pawl an si. Anmah a ton tikah vuakvelh in tum pang ding ti'n a ttih lawk. Asinan muslim pawl cu mipa, nunau, upa, nauhak ti lo in, mi hmuahhmuah thawn duhdawt aw zet in an um ti a hmu.

Santhuanthu mithiam cun a theih duh mi a sup aw thei nawn lo. Curuangah mino pakhat ko in, "Keimah ruangih a thleng mi ralbuai ruangah nauhak zet in na thi. Na thih hlan khal ah retheih harsatnak phunphun na tong ti na thei cing in, ziangruangah i hua lo?" tiah a sut. Mino cun vei khat a zoh hnu ah, "I thei sual a si ding. Huatawknak timi ka neih ahcun ziangtin Vancungram ka thleng thei ding?" a ti.

A ttongkam a theih tikah santhuanthu mithiam cu a thluak a hnok. A thlennak hi Hremhmun a si lo maw? Ziangtin Vancungram ah a thleng sal thei?

Phone ih sut a theih ti a vun theisuak ih, a phone cih.

"Mi pakhat thawi' kan biakawk tikah Vancungram ih a um thu i sim. Hi hi ziangtin a si thlang?"

"Vancungram a thleng taktak ko"

"Asile kei teh? Kei hi khuiah ka um?"

"Nang cu Hremhmun ah na um. Na theih ttul mi cu, Vancungram le Hremhmun timi cu thinlung ruangah a ra um, timi hi a si. Thinlung ah duhdawt lainatnak a um ahcun cutawk hmun cu Vancungram a si. Thinlung ah huatawknak a um ahcun cutawk hmun cu Hremhmun a si. Na thinlung ah huatawknak hlir a khat ringring. Na nun lai ihsin Hremhmun na thleng zo. Tui ttum ih Hremhmun na ra thlen thu ah zohman mawhthluk theih an si lo. Nangmai' duhdan vek in kan lo tuahsak mi sawn a si."

"Duhdawt aw zet ih an um tlang rero hi thin na zet in ka dam sung ka zoh rero ding maw?"

"Aw, si. Na dam sung in na thin a na ringring ding. Minung pawl duhdawt aw zet ih an um hi na mit ah a rem lo. Minung pawl huatawk ding, phuba lakawk ding lawng na rak beisei. Tu ahcun na beiseinak pawl cun annih cu a hninter thei nawn lo. Lungput pitling nei ding in kan lo forhfial duh. Nang hnakih siava khal an um lai. Hitler tla cu tu ahhin Jew miphun pawl lakah a um. Amai' ruangih a thitu Jew miphun pawl cun an ngaidam. Jew miphun pawl lungawi aipuang ih an um rero zoh in Hitler khal a thin a na rero. A thisen an so. A dam lo can ih amah va vehvaitu sibawi khal Jew miphun a si. Jew pawl ih tthat lo thu hmun tin ah a sim rero nan, zohman in ziangah an siar lo. Thinung kim lo putar pakhat vekah an ruat hai men. Nang hnakin anih hman zangfak a um sawn lai. Si ko lo maw?"

Santhuanthu mithiam cun phone a thlak ih, a kut thawn cabuai cum phah in a ttap. "Hremhmun ah in kuat uh. Hitawk ahcun ka tuar thei nawn hrimhrim lo."

Lamzin ih mi veivak pawl in an zoh ih, an lu an thing. Vur sang ei rero nauhak pakhat in a ttap rero mi santhuanthu mithiam a hmuh tikah, "Ziangruangah hitluk ih lungngai riahsia in a ttap rero?' tiah a nu a sut.

A nu in hitin a sawn: "Tuihlan ah thil dang ziangkim a nei thluh. Asinan pakhat a famkim lo. Cumi cu duhdawt lainatnak a si. Curuangah hitluk ih a riah a siatnak a si. Zangfak a um tuk lawmam ti aw?"

Ngantu: Taiwanese canganthiam Chia-Tung Lee

Lehnak: Nine Nine Sanay ih facebook wall