16 October, 2013

Leitlun Ralbuai Hminthang pawl II



                                  Leitlun Ralbuai Hminthang pawl II


7. Dien Bien Phu Doawknak (1946-54)
(Battle of Dien Bien Phu)

French ralkappawl le Viet Minh (Vietnamese Communist le phunhnamveitu) ralkappawl doawknak a si ih, Ralbawipi Vo Nguyen Giap ih hoha mi Viet Minh ralkappawl in an neh. Vietnam ram sung, Laos ramri kiang, ih um mi Dien Bien Phun khawpi ih do aw an si.

1953 ah Viet Minh pawl thluntu an neih tam vivo ruangih a thazang a hlo vivo mi French ralkappawl in Viet Minh pawl bawmnak Laos ram ih lut thei nawn lo ding ih khamnak ding ah, le an ral-pawl dokhamnak ding hmun khuarnak ah Dien Bien Phu khawpi an la. Cuvete'n Vietnamese-pawl in Dien Bien Phu khawpi ih fehnak lamzin hmuahhmuah an kham pit thluh. French ralkappawl bawm theinak cu vanzam lawng in pek theih a si. Asinan French ralkappawl cu an rin-san aw zet lai. Asinan Ralbawipi Vo Nguyen Giap ih hoha mi minung 40,000 in Dien Bien Phu khawpi cu an kulh ih, pukpi thawn nasa zet in an kap fawn. Himi `um ah United States khal in French hi a bawm nasa nan ti ngainak a um lo. 1954 May 7 ah Dien Bien Phu khawpi ih French ralkap hmunkhuar-nak cu a siatral thluh. Himi ruangah a hlan kum 8 sung an rak do-nor-awk-rero-nak cu a cem phah.

8. Falkland Tikulh Ralbuai
(Falkland Islands War)

1982 kum ah Falkland Tikulhpawl cuh aw in Argentina le Britain an doawknak ralbuai a si. Argentina ram tipikap ihsin peng 300  hlatnak hmun ih um Falkland tikulhpawl hi Argentina ram cun zabi 19 tirte ihsin amai' thuneihnak hnuai ih um mi a si tiah a phuang. Asinan cumi hnu deuh, 1833 ah, Britain in Falkland tikulhpawl cu a lak ih a sung ih cengtu Argentine malte tang sun pawl khal a dawi hai. Cumi ihsin Argentina in ka ram a si a timi cu Britain in a pawmpi nawn lo.

Thubuai a sosang vivo ih, cabuai par ah relrem khawm an tum rero lawk nan a netnak ahcun doawknak ah a cang. 1982 April 2 ah Argentine ralkappawl in Falkland tikulhpawl an luhcilh thok (himi ralbuai ahhin do ding ih sim-awk-cia-nak a um lo). Tikulh pakhat hnu pakhat an la vivo ih April thla nelam ahcun Falkland tikulhpawl ah Argentine ralkappawl 10,000 lenglo an um; asinan zir-cinh-nak nei ttha lemlo an si.

Himi ttum ah Europe khawmualpi ih ram thacak pawl cun Britain an ttan deuh ih, Latin American rampawl cun, Chile ram tel lo in, Argentina an lainat deuh. Chile le Argentina lak ih ram cuhawknak a um ruangah Argentina hin  a ralkap tamsawn cu Falkland tikulhpawl ah a kuat thei lo phah ih doawknak ah a harsat phah. Cuihleiah, lailak ram (neutral) ih um ding in a beisei mi United States thawi' thu an relrem thei lo ruangah United States in Britain ttan in Sakta Atlantic Lungkimca Pawlkom (North Atlantic Treaty Organization/NATO) ralkapbu ih bomnakpawl Britain in a ngah phah. June 20 ah British ralkappawl in Sandwich Tikulhpawl an lak sal thluh in ralbuai a cem.

Himi ralbuai ttum ah British-pawl in Argentine 11,400 an kai; asinan lehhnu ah an zate'n an thlah thluh sal. Argentine ralkap 750 zikte an thi ih, Britain ralkap 256 an thi ve.

(An elbuaiawknak a cem thei lo ruangah, 2013 March thla ah Falkland Tikulhpawl ih a cengtu minungpawl hnenah khuimi ram thawi' pehzomawk an duh sawn timi hril ding in Britain cun mipi hmuh dan laknak a huaihot sak ih zatek 98 in Britain an hril nan Argentina cozah cun a pompi cuang lo lala.)

9. Austerlitz Doawknak
(Battle of Austerlitz, 1805 December 2)
Kumpi Pathum Doawknak (Battle of The Three Emperors) ti khal in an ko. Kumpi Napoleon ih ralkap 68,000 le, Russian Kumpi Alxender I le Austrian Kumpi Francis I ih ralkap 90,000 kim deuhthaw, Austerlitz hmun (tu ahcun Czech ram sung ah a um) ih an doawknak a si. Himi Doawknak hi Napoleon ih hlawhtlinnak ropibik pakhat a si.

Napoleon ih French ralkappawl in Austria ram khawlipi Vienna cu November 13 ah la in Russian le Austrian ttangrual ralkappawl an dawi vivo ruang ih do aw an si. Ttangrual ralkap hin French ralkap cu khir sal an tum.

Asinan Ttangrualpawl an duai ih a thi le hliam tuar 15,000 um in 11,000 cu kaih an tuar. Napoleon khal in ralkap 9,000 a hloh ve. Himi doawknak ruangah Austrian Kumpi Francis I cun lo theih lo in France thawn rualremnak a tuah phah ih, Russian Kumpi Alexander I khal in a ralkappawl cu Russia ram sung ih hnuk kir sal ding in, lo theih lo in, a lung a kim a ttul phah.

10. Trafalgar Doawknak
(Battle of Trafalgar, 1805 October 21)
Napoleon ih French ralkappawl, le British ralkappawl doawknak a si. Long thawi' doawknak a si ih, himi doawknak ruangah Britain cu a lehhnu kum 100 lenglo tiang leitlun ih tiralkap (navy) thazang cakbik neitu ah a cang.

An doawknak hmun hi Spain ram, Trafalgar Leizum (Cape - tipithuanthum sung ih a va for zum mi leilung) hmun, Cadiz khawpi le Gibraltar Tipibi (Strait of Gibraltar) karlak ah, a si. Long Ralbawipi Pierre de Villeneuve ih hoha mi long 33 (French long 18 le Spanish long 15) le Long Ralbawipi Horatio Nelson ih hoha mi British long 27 an do aw.

British long ralkappawl in an neh ih Villeneuve ih hoha mi French le Spanish long 19 maw 20 simaw an siatral. Ralkap 14,000 a hloh, himi lakih a hrek cu ralbuai thawngtla (prisoners of war) an si. British long ralkap hotu Nelson khal hliam a tuar ih an neh fel ti thei man fangfang in zanlam nazi 4:30 ah a thi. British long ralkap lam ihsin a thi le hliam tuar 1,500 hrawng an um, asinan an long cu pakhat hman an hloh lo.

Himi Trafalgar Doawknak hin Napoleon in England doramh (invade) a tumnak cu kumkhaw daih in a cemter. Khatlam ah Britain cu tipithuanthum par ih siangpahrang ah a cang.

No comments: