Tuluk Calai Romual 1 (Tuluk Ram Sanphung Thoknak)

Tuluk Calai Romual

Bung 1

Tuluk Ram Sanphung Thoknak

Leilung tlun miphun hmuahhmuah in mai phunhnam ra suah thok dan thuhla thawn a pehpar mi puzungthu (myth) kan nei cio. Cui thuanthu pawl cu thlahsin san pakhat hnu pakhat simsinawk vivo mi an si. Cangan a ra um hnu ah cui puzungthu pawl cu cahmai par ah an run ngan. Hivek puzungthu pawl hi zum um lo zetzet vek in lang hai hmansehla qul poimawhnak zawn an nei, an um ve phah qheu. Sanphung hlunbik an si ruangah san thar sanphung mithiam pawl khal in ngaihthah menmen ci ah an ruat ve ce lo.

Tuluk hlan san puzungthu ah hitin a um. A tir ah lei le van an qhenqhek aw. Cumi ihsin minung pawl umnak leilungpi a rung suak. Cui leilungpi cu van ih a um mi khuavang siangpahrang 12 pawl in kum 1800 sung an uk. Cuihnu ah leilungpi ih um minung siangpahrang 12 pawl khal in kum 1800 sung an uk ve. Cui siangpahrang pawl cu siangpahrang dang 16 in an run aiawh. Cui siangpahrang 16 pawl hnu ah siangpahrang hminthang zet Huang Ti timi a rung suak. Huang Ti hi Tuluk siangpahrang pawl ih cithlahtu pabik a si.

Huang Ti ih tesinfa pawl in Tuluk ram cu an run uk vivo hnu ah, siangpahrang Yu Ropi (Yu the Great) san a rung thleng. Himi san ah leitlun sanphung pawl ih kan siar qheu mi Tilik Pi kha a thleng. Yu Ropi cun Tilik ih tifawn le tilian khamnak hrangah kum 13 sung rori tihriah (tikong pi) le tikhuah pawl a tuah ciamco. Yu Ropi hi thlahsin siangpahrang 17 a um mi Hsia Hrinkumpi (Hsia Dynasty) dintu a si. Himi hi Tuluk sanphung mithiam Ssu-ma Chien ih ngandan a si.

Hsia Hrinkumpi din kum thu ah sanphung mithiam pawl an hmuhdan a rual lo. BC 2205 kum titu le BC 1989 kum titu an um. Cu bang in Hsia Hrinkumpi cem kum khal BC 1557 titu, le BC 1766 kum titu a um lala (C. P. Fitzgerald - China, the Cresset Press, London, Reprinted 1954).

Himi hlan san puzung thuanthu hin minung pawl in khuarel (nature) an donak thu a langter. Minung pawl hin khuarel hi hlan san ihsin tuini tiang kan do rero. Hlan san ihsin ni sa, ruah sur, tilik le tilian tivek ihsi himtheinak ding an rak hawl. Khuarel boruak a siat qum khal ih nung khawsuak thei ding in ti le rawl, hnipuan tivek kan ngaihtuah. Beunak phunkim kan tuah. A phunphun in khuarel hi kan do rero.

Hivek ih minung pawl in khuarel an donak lungput huaisen thu hi Tuluk calai mithiam tam zet in san (age) tampi tiang an run ceibawl. Cumi an calai kutsuak pawl cu Tuluk biazai, nunthuleng le thuanthucawn pawl ah kan hmu thei (Feng Yuan-chun – A Short History of Classical Chinese Literature, Foreign Language Press, Peking, 1959).

Cu bang lai ih Tuluk ram ah cangan a um hrih lo nan nunphung, calai le thiamzung (art) lam a qhansoh vivo hnu cun ca an run tuah thok. Minung an rel duh asile minung zuk, vate an rel duh asile vate zuk, ni asile ni zuk, thlapi asile thlapi zuk tivek in zukca an run hmang thok. Cuihnu ah thinlung ih an ruah mi thil ih sullam kha hminsinnak pakhatkhat thawi’ ngandan (ideograph) an run tuah. Himi ca suah caan hi BC zabi 16 in zabi 11 karlak ah a si hmang. San thar mithiam pawl cun ca an neih thoknak hi Chou Hrinkumpi (Chou Dynasty) san, BC zabi 16 in zabi 11 karlak, ah a si an ti.

Cu bang lai ahcun cumkheng phaw, sa le nga pawl ih khabe ruh, le dar ih tuah mi khengkho par tivek ah ca an rak ngan. Cui ca pawl cu a tlangpithu in pol thusuak (tin zohnak – pol ih simsung mi thu) ngankhum mi ca pawl an si. Pol a sut duhtu (tin a leng duhtu) in a sut duh mi thuhla kha cumkheng phaw, nga ruh tivek ah a ngan. Cumi cu meisa ah an rawh. Meisa ruangih a ra um mi rin le khingh umtudan zoh in pol cun hmailam ih a cang ding mi tivek kha simsungnak a neihsak qheu. Cui pol thusuak ca pawl cu cafang lole qongfang 30 ihsin 100 karlak hrawng an sau qheu. A tam sawn cu thutluangtlam ih ngan mi an si ruangah hi bang lai ah thutluangtlam a rak suak thok zo ti’n a ruat theih. Hmansehla vei hnihkhat ahcun a hnuai ih ta vek bezai rim nam deuh nganca khal hmuh ding an um phahphah (Feng Yuan-chun).

Ruah sur ing maw

Pol nang mithiam

Rel ta ngai.

Nisuah, nitlak

Sak, thlang lam ih

Khuilam ruah ha

Sur serso lai?

Ruh par ih ngan mi ca lawng si lo in zukneng ki tivek ih ngan mi ca tla an um. Cu bang ca pawl kan zoh tikah BC 16-11 zabi sung ih rak um Shang Hrinkumpi san zatlangnun le nunphung kan hmu thei. Lehhnulam minung pawl in sanphung cabu ih um mi siangpahrang thangqhatnak nganca pawl, le hlan thilri hliakhlaitu pawl ih hmuhsuah mi nganca pawl an zohqhim ton tikah a tlangpithu in a dik ti an hmu.

Shang Hrinkumpi san ih pol ca pawl cu an hlun zet ko nan an hlovai lo. A qhangso, a danglam vivo. Hlan tenghkhengh ih zukca pawl ihsin a ra qhangso mi ti ih zumh theihnak lai a um. Hitivek ih ra qhangso ding hin kum thawng siar a rei tla a si thei, a za siar khal a si thei. Asinan kum malte sung men cu a si a zum um lo. Curuangah Shang Hrinkumpi san ih zatlang mipi le an nunphung pawl hi kum tampi sung an rak um ding, an qunghmun dah ding tiah nitlaklam mithiam pawl in an ruat hai (C. P. Fitzgerald).