14 May, 2014

Tuluk Calai Romual 2 (Confucius)



Tuluk Calai Romual


Bung 2


Confucius



Rotling cabu hmaisa pathum le a behbawm cabu pahnih, a zate kom in, rotling cabu panga hi Confucius amah rori ih ngan mi an si lo. Asinan himi cabu pawl rung suahnak hi Confucius ih zuamnak le kaihhruainak zar ah a si. Shi Ching cabu sung ih bezai pawl khi Confucius ih khonkhawm mi a si ti’n siseh, Shu Ching cabu khi a zirh mi tlawngta pawl in ngansuak thei ding in Confucius in a forhfial in a kaihruai hai ti’n siseh, I Ching cabu sung ih tel mi hmuhruahdan hminsinh ngankhumh mi pawl cu Confucius ih kutsuak an si ti’n siseh, Li Chi cabu hi Confucius in thuhla khawl khawm in a zohfel mi a si ti’n siseh, a zumtu calai mithiam khal an um hai. Chun Chiu cabu khal Confucius in a ngan lo an ti nan a sulhnu (a kutneh) a lang. Hivek pawl ruangah lehhnu lam minung pawl in Confucius hi Tuluk Calai Khaipa a si tiah an ti. 




Confucius ih hmin ngai cu K’ung Ch’iu a si. Confucius timi cu Tuluk pawl in K’ung Ch’iu an kawhdan a si mi K’ung-fu-tzu (Saya Ropi Kung/Great Master Kung) timi kha Nitlaklam mithiam pawl in a awsuah thlun ih an ngan thlengh mi a si (Pe Myint – Cabu Khawvel).

Confucius hi Lu ramkulh Ch’ufu khawte ah BC 551 ahkhan a suak. A nauhak lai ihsin fimnak hawl le theihkauh vivo lam a rak uar in, a thiam thei zet. Ca zirh lam a paih ruangah kum 22 a ti kum ah amai’ bulpak tlawnginn a din. A tumtah mi cu tlawngta pawl in fimthiamnak zir ngah le nei ngah thei ding in nuncan ziaza qha an neihtheinak ding kha a si. Cumi tumtah in a tlawnginn ahcun sanphung, biazai le nunzemawi (Tuluk nunphung parih a qhum aw mi nuncan ziaza mawi) pawl a zirh hai.

A zirh mi fimthiamnak ih tumtah mi cu ukawknak lam ih thiam le fim ding kha a si. Curuangah ramkhel khawruahphung (political philosophy) a zirh kan ti thei. Confucius cun a tlawngta pawl hnenah, Siangpahrang cu siangpahrang vek in a um ih, tlangsuak le khawnbawl pawl khal tlangsuak le khawnbawl vek in an um ih, nu le pa khal nu le pa vek in an um ih, tel le fa khal te le fa vek in an um ahcun ukawkdan a tlamtling a si,” ti’n a sim qheu (Will Durant). San thar ih Tuluk khawruahphung mithiam pawl in Confucius hi bulpak tlawng (private school) rak sersuak tu a si an ti. Cumi fimthiam zirhnak cu uktu le bawi pawl ih hmakhua sialsaktu a si tizawng khal in an faksel phah. Hmansehla a san lai ih thil umtudan kha dokalh lo in, cumi lai ih a rak lar mi khawruahnak pawl thawi’ mil aw in thu a fehpi a si tiah an ruat. Ziangahtile Confucius hi thu lailak lamzin zawhtu a si ruangah a si (Hou Wai-lu).

English bezaipu John Keats in, “Mawinak cu thutak, thutak cu mawinak,” tiah a rak ti. Confucius cun qhattlinnak timi lawng hi mawinak a si a rak ti. Curuangah fa le pawl in nu le pa an somdawl, an tuamhlawm cu thil qha a si thu, le fa le pawl in nu le pa cu pathian pakhat vek ih an qihzah, an biak a qul thu a sim qheu. Cu bang in tlangsuak, khawnbawl le bawi pawl khal siangpahrang parah an rinum ding, an parih siangpahrang in a tuahsak mi kha an cingkeng in an sam sal ding a si. Cumi lawng ah mai innsang le sungkha vuavang hrang lawng ih hnaquan duh-amnak ruangah a thleng thei mi rampi siatralnak kha humhim a si ding tiah a zirh. Confucius ih tumtah mi cu ‘mifim siangpahrang’ rung suahter ding kha a si (C. P. Fitzgerald).

Confucius cu Lu ramkulh uktu bawi ih thuron upa (khawnbawl) quan in a phuansuah mi ukawkdan vek ih thuron a pek tikah daan thlun dik ih ukawknak cu a qhangso cak zet. Cutikah a huatu pawl in Lu ramkulh uktu bawi le Confucius qhenqhekter tum in nunau thawn an thlem ti a si. Cumi ruangah Confucius cun ramkulh uktu bawi cu a suahsan ih khuazakip ah kutdawh vakvai men bang in kum 13 sung a vaktawi vivo.

Cumi ramkulh uktu bawi a thih hnu ah a run sawngtu khawpi bawi Gae (Duke Gae) in amai suahsemnak ram ih kir sal ding in a ko. Cutin Confucius cu Lu ramkulh ah a kir sal ih cabu tam zet a zohfel, a remh. Kum thum sung calai a buaipi rero hnu, BC 475, amai kum 72 ah a thi. A thih hlan ni sarih duh ah a hnuai ih bezai hi a ngan ta.

Tlangpi hman khi
A cim lai ding.
Tleunak khal khi
A thim lai ding.
Cubangtuk in
Kei mifim khal
Par bang ziam ing.

No comments: